Edebî Sanatlar
Anlama
Dayalı Söz Sanatı
Terdit geriletme, geri çevirme manalarına gelmektedir.
Edebiyatta, sözü beklenmedik bir sonuca bağlayarak okuyucuya sürpriz yapmak,
onu hayrete düşürmek sanatına denir. Terdit sanatının esası, sözü tahmin
edilmeyen ters bir sonuca bağlamaya dayanır. Ancak bu varılan sonuç hayret
verici olmalıdır. Terdit, nesir ve nazım türlerinde yaygın olarak kullanılan
bir sanattır.
Terdit bir ifadede,
aynı sözlerin farklı anlamlarda tekrarlanmasıdır. Tekrarlanan sözler, aynı anlamdaysa
tekrir, farklı anlamdaysa terdid olur. Terdidin farklı tarifleri
vardır. Sözün, cümlenın başı ile sonunda
tezat oluşturacak şekilde tekrarlanmasıdır diye açıklayanlar da vardır.
Başka bir tanımla, terdit
sözün, muhatabı önce merakta bırakıp, sonunun ne olacağını hissettirmeden
sürdürüp, daha sonra hiç umulmayan çarpıcı bir sonla noktalanmasıdır.
Bu sanat divan şiirinde esprili olarak değil daha çok hayret
vermek için kullanılmış ama ilerleyen dönemlerde bir güldürüyü hedef almıştır.
Terdit Sanatına Örnekler:
Vaktiyle yazdığım gibi:
Uzayacağa benzer
Tutuştuğumuz lades.
Bak, kaç sene geçti:
Aldatamadın beni
Ölüm kardeş!
Şairin son mısraya kadar kiminle konuştuğu belli değildir.
Son mısrada bunun “ölüm” olduğu çarpıcı bir şekilde belirtilir.
En ağır işçi benim,
Gün yirmi dört saat
Seni düşünüyorum.
Şairin son mısraya kadar bir işçi gibi sürekli çalıştığını
anlıyoruz. Ancak son mısrada ise işinin sadece sevgilisini düşünmek olduğunu
belirtip şiiri umulmadık bir sonla bitiriyor.
Görünce uzanmış yar kucağına
Boynunu dolamış zülfü bağına
Kurşunu kahpeye atacağına
Kendine çevirdin… Aman be Ali!
Bu dörtlükte şair, önce Ali’nin sevgilisiyle geçirdiği
zamanları anlatır gibi oluyor; ancak son iki dizede aslında Ali’nin kendi
kendini vurduğunu ve sevgilisinin kucağında can verdiğini belirtiyor.
Dişin mi ağrıyor?
Çek kurtul.
Başın mı ağrıyor?
Bir çeyreğe iki aspirin.
Verem misin?
Üzülme, onun da çaresi var,
Ölür gidersin…
Orhan Veli
Bu şiirde şair, okuyucuya öğütler veriyor. Her hastalığın
bir çaresi olduğunu düşünen okuyucu son dizeye geldiğinde işin aslını anlıyor.
Yani şair, şiiri okuyucunun hiç ummadığı bir biçimde bitirerek terdit sanatı yapıyor.
ben yürürüm
m.kemal yürür
ben yemek yerim,
m.kemal de yemek yer
ben şiir yazarım
m.kemal devlet kurar.
Test
Test
1. Erbab-ı teaşur çoğaldı, şair
azaldı
Yok öyle değil, şairin ancak adı kaldı
Yok öyle değil, şairin ancak adı kaldı
Bu beyitte anlatılmak
istenen ifade beklenmeyen bir şekilde bitirilmiştir.
Bu şekilde oluşan söz
sanatı aşağıdakilerden hangisidir?
A)
Terdit
B) Telmih
C)
Tenasüp
D) Tecahül arif
E) Tezat
*
Cevap anahtarı: 1.A,
====================
Kaynaklar:
http://www.makaleler.com/terdit-nedir
http://www.uludagsozluk.com/k/terdit/
http://www.edebiyatfakultesi.com/edebi-sanatlar/terdit-sasirtma-sanati
http://www.iasj.net/iasj?func=fulltext&aId=46801
http://www.turkcebilgi.com/terdit
http://www.edebiyatogretmeni.org/terdit/