15 Ağustos 2015 Cumartesi

Cezâlet

Edebî Sanatlar 


Cezâlet

Cezalet (1. anlamı)
(Divan edebiyatı terimi) Bazı kelimelerin kulağa kuvvetli gelmesi hali.
BSTS / Edebiyat ve Söz Sanatı Terimleri Sözlüğü

Cezalet  (2. anlamı)
Sözcüklerin, savaş ve benzeri konulardaki sertliğe -sesleriyle- uygun düşerek kulağı okşamaları:
Kemend-i can-gündazı ejder-i kahrolsa cellâdın
Müreccahtır yine bin kerre zencir-i esaretten
Namık Kemal
BSTS / Yazın Terimleri Sözlüğü

Cezâlet şiirde söyleyişleri kulağa sert gelen sözcükleri tanımlar.

Uyumu konuya göre ayarlayan önemli bir anlatım şeklidir. Örneğin, sanatçı şiddet, büyüklük, vakar, ölüm, korku, savaş gibi konuları anlatırken ya da işlerken, sözcükleri de anlattığı konuya uygun düşecek kalın sesliler arasından seçer. Savaşı anlatırken çekâçâk, gülbank gibi sözcüklerin kullanılması gibi. Bu tür kalın seslilere elfâz-ı cezele, taşıdıkları niteliğe de cezâlet denir.
Edebiyat terimi olarak cezalet nedir?
Sertlik. Söylendiklerinde kulağa sert, kaba gelen kelimelerin bir ifade veya yazı içinde bir araya gelmesi durumu. Rikkâtin (bkz.) tersidir. Belâgatçılar, kelimelerin bir kısmını (toprak, ağaç, çarh, arz vb.) “elfâz-ı cezle”, bir kısmını da (şiir, edîb, sevgili, sen vb.) “elfâz-ı rekîka” diye nitelemişlerdir.
‘Eda’nın ‘müedda’ ile, yani lafzın mana, daha açığı üslûbun ‘mevzu’ ile muvafık olması için kelimelerin rikkat ve cezaletine dikkat etmek gerektiğini” öğütleyen Tahir’ül Mevlevîbu hususta bir de örnek verir: “Beşikteki bir yavrucuğunuyuduğunu anlatmak için ‘mışıl mışıl’ tabiri kullanılır. Çünkü mevzuun rikkati öyle bir rikkati gerektirir. Onun yerine ‘horul horul’ tabiri kullanılacak olsa o kelimelerin cezâleti, adeta çocuğu uykudan uyandırır ve korkutur.”?

Büyük şairler, adeta bir kelime kuyumculuğu yaparak, seçtikleri sözcüklerin dile getirdikleri duygu ve düşüncelerle uygunluk içinde olmasına özen göstermişlerdir. Bu bağlamda, Yahya Kemal’in titizliği edebiyatla içli dışlı olanların malûmudur.
(Prof.Dr.Turan Karataş / Edebiyat Terimleri Sözlüğü) 

Cezâlet Sanatına Örnekler:

Saflar düzüp hücum hücum edilecek hayl-i düşmene
Dehşet âsimân u zemîn pür-figân olur

Evc-i havâda çekâçâk ı tigden
Âvaz-ı ra’d u sâika reh-gümkünân olur

Nefi

============
Kaynaklar:
http://ne-demek.net/anlam%C4%B1/cezalet-ne-demek.html
http://www.samanyoluhaber.com/bilgi/soru/Edebiyatta-Cezlet-Nedir_1005/
https://tr.wikipedia.org/wiki/Cez%C3%A2let


Paylaşmak güzeldir.