"Söz Sanatları" derleme çalışmasını sunarken...

             

            Söz Sanatlarıyla ilgili
            Yine Bir Önsöz, Yine ...

            Sözün duygu ve düşünce ağlarını tetiklemesi, anlaşılması, ikna edici olması, yönlendirici ve kalıcı olması için özellikli olması gerekir. Örneğin genel olarak anlatım, yazım ve dilbilgisi kurallarına uygunluk, söz sanatları ile güzelleştirilme...vb. özellikler sözün daha güzel, daha etkili ve kalıcı olmasını sağlar.

            

           Sözün genel olarak ilgili herkes tarafından her zaman, her ortamda etkileyici ve yönlendirici olması kültürel değerlere olduğu kadar, evrensel doğrulara da bağlıdır. Başka deyişle sözün zamanları, kültürleri ve her türlü ortamı aşarak ilerleyebilmesi her türlü inançları, kültür ve bilimi bir potada kaynaştırabilmesi bir sanat işidir.

            Edebi verilerin yegane malzemesi sözdür.

            Bu derleme çalışmamızda sözün tüm özellikleri değil sadece söz sanatları ele alınmıştır. Tabii sanat da tüm boyutlarıyla ele alınamamıştır.

           Öncelikle en çok kullanılan söz sanatları gözden geçirildi. (Bkz. Edebi Sanatlar) Daha sonra artık kullanılmayan sanatlar üzerinde duruldu. Bu arada bazı söz oyunları da dikkat çekti. Bütün bunlar alfabe sırasına göre derlendi.

           Alfabe sırasına göre derlememizin sebebi sadece kolaylık olsun diye değildir. Bilindiği üzere edebi sanatları anlama dayalı edebi sanatlar, mecaza dayalı edebi sanatlar, söz ve sese dayalı edebi sanatlar diye gruplara ayırmıştık. Çalışmada gördük ki bazıları daha değişik guruplara ayırıyorlar.* Yine öyle sanatlar var ki hangi guruba koyacağımızı bilemedik. Söz oyunlarını, harf ve yazıya bağlı hünerleri ve sapmaları ayrı inceleyenleri de gördük. Konunun uzmanı olmadığımızdan hiç kimseyi eleştirmeden edebi sanatları da, söz sapmalarını da, söz oyunlarını da söz sanatları başlığı altında alfabetik olarak derledik.

            Bu derleme çalışmamızda şunu üzülerek gördük ki bir terim karmaşası var. Belâgat kitaplarından alınan terimler, batı kaynaklı terimler gelişi güzel kullanılmaktadır. Bazılarına Türkçe adlar verilmiştir; ama her nedense herkes tarafından değişik değişik adlar verilmiştir. Bu karmaşa için kişileri kınamıyoruz. Bu konuyla ilgili üniversite ve bakanlık yetkililerinin dikkatini çekmek isterdik.
     Gönül ister ki bu söz sanatları, metinleri, şiirleri açan birer anahtar olsunlar. Okuyucu ya da dinleyici metinlerin, şiirlerin içine girsin kapasitelerine göre yararlanıp yeni ufuklara yelken açsınlar, kanatlansınlar, güçlensinler. Ama gerçek öyle değil; biz anahtarları elimize alıyor, tüm özelliklerini ezberliyoruz; ama kapıları açamıyoruz, daha doğrusu kapıları açmaya niyet bile etmiyoruz.

            “Şunu demek istiyorum.” sözlerine kızan biriyim. Ne söyleyeceksen söyle de ayrıca “ Şunu demek istiyorum.” deme zorunda kalma.”  Değil mi?

           Evet, bu söz sanatları derleme çalışmamız sadece internet dünyasında dağınık olan bilgileri bir araya toplamaktan ibarettir. Asıl çalışma bundan sonra başlayacaktır. Derlediklerimizi düzenlemeye, düzenlediklerimizi kullanmaya, kullandıklarımızı da paylaşmaya çalışacağız.

          Biliyorum, bazıları “Bu yazıdan bir şey anladımsa Arap olayım.” diyordur. İşte böyle diyebilecekler için bu yazıyı yazıverdim ki herkes eleştirel bir bakışla okuyuversin, karşılaştırsın, ölçsün biçsin; gerekirse söz sanatlarına baş vursun.

         Okurken de koşan, yorulan, terleyen okuyucular  konuyu anlamakla kalmaz, harcadıkları enerjiden çok daha fazlasını kendileri üretebilirler.

           Marifet başkalarından enerji almak değil, muhtaç olduğumuz enerjiyi üretebilmektir.

            Sabahattin Gencal, Başiskele-Kocaeli 
----------------------
*
EDEBÎ SANATLAR

1) Benzerlik üzerine kurulmuş sanatlar: Teşbih, istiare, Teşhis, Alegori vb.

2) Bitişiklik ilişkisi üzerine kurulmuş sanatlar: Mürsel mecaz vb.

3) Israr ve devamlılık üzerine kurulmuş sanatlar: Tedric, mübalağa, tekrîr vb.

4) Zıtlık üzerine kurulmuş sanatlar: Tezat, tesmiye bin nakiz vb.

Edebî sanatlar, yazının bir süsü değildir, onlar anlamın kuvvetlendirilmesine ve ifade edilebilmesine hizmet ederler.

Prof. Dr. Rıza Filizok, Edebî Analiz Nedir?

http://gizliilimler.tr.gg/Edeb%EE-Analiz-Nedir-f-.htm

Çok kullanılan edebi sanatlar

Edebî sanatlar derleme çalışmasını sunarken 1

Edebî sanatlar derleme çalışmasını sunarken 2





Edebî Sanatlar  (Söz Sanatları) Alfabetik Listesi 

A

•    Abartıcılık

•    Ad hominem

•    Akis 

•    Akrostiş

•    Aks-i müfred

•    Aliterasyon

•    Anagram

•    Anakroni

•    Anjanbman

•    Aporia

•    Arkaizm 

•    Asonans

•    Atf-ı tefsir

•    Attisizm

B

•    Benzetme, Komparezon
     Beraat-ı ihtihsal
     Bilmece
     Bisemi

C

•    Cezâlet

•    Cinas

D

•    Delâlet

E
     Edeb-i kelâm
      

H
      Haşiv

•    Hüsn-i ta'lil

•    Hüsnütabir

İ

      İade
      İbham
      idmac
      İham
      İhtihza, ironi
      İktibas
      İlham-ı tezad
      İlmam
      İltifat
•    İntak
      İrsad
•    İrsal-ı mesel
•    İstiare
•    İstidrâk
     İstidrad
•    İstifham
      İstihdam
•    İştikak
     İştikrar

K

     Kalp

     Kat

•    Kinaye
     Komparezon,  teşbih
     Konkatenasyon

L

•    Lastikli söz

•    Lebdeğmez

•    Leff ü neşr
     Lügaz

M

•    Makaronik

•    Mecaz

•    Mecâz-ı mürsel
     Muamma
     Mugâleta-i Maneviyye
     Müşakele

N

•    Nida (sanat)

O

•    Oksimoron

P

•    Palindrom

R

•    Rücû (edebiyat)

S

•    Safsata
      Seci
      Sapmalar, oyunlar

•    Sehl-i mümteni

      Sihr-i halâl

T

•    Tariz

      Tarsi

•    Tecâhül-i ârif
      Tefrik
      Tedric

•    Tekrir

•    Telmih
      Tenafür

•    Tenasüp
      Tensikus sıfat

•    Terdit

•    Tevriye

•    Tezat

•    Teşbih

•    Teşhis 

U

      Ulama

Y

•    Yansıma 
      Yineleme grupları

***