Edebî Sanatlar
Anlama
Dayalı Söz Sanatı
Tensîk
Tensîk bir söz kümesi içinde, bir cümlede zikredilecek
birden çok şeyi bir sıraya koyarak söylemek.
İki gözüm, efendim, cânım, devletli sultanım. “Şîr-hârlar
beşiğini, çocuklar eğlendiği yeri, gençler maîşetgâhını, ihtiyarlar kûşe-i
ferâgati, evlâd validesini, peder ailesini ne türlü hissiyat ile severse insan
da vatanını o türlü hissiyat ile sever.” (Namık Kemal)
Kaynak:Prof.Dr.Turan Karataş / Edebiyat Terimleri Sözlüğü
TENSÎK
Bir ifadede yer alan
kelimeleri birbiriyle uyumlu biçimde güzel sıralama anlamýnda bedî‘ ı terimi.
Sözlükte “sıralamak,
inci vb. eyleri düzgün dizmek, sözün kelimelerini inci dizisi gibi sıralamak”
anlamındaki nesk kökünden türeyen tensîk “düzgün biçimde dizmek” demektir
(Lisânü’l-£Arab, “nsk” md.).
Bu edebî sanat kaynakların birçoğunda hüsn-i nesak diye geçer; ayrıca hüsnü’t-tenessuk, tertîb,
hüsnü’t-tertîb, hüsnü’l-irtibât şeklinde de anılıyor.
Bedî‘ ilminde tensîk,
bir beyit veya ibare içinde yer alan kelime yahut cümleciklerin edebî zevke
uygun ve üslûba güzellik verecek bi çimde sıralanmasıdır.
...
Sıralamada önem dereceleri, olayların kronolojik seyri, mantıkî
silsile ve fiilî durum gibi hususlar esas alınır.
Kur’ân-ý Kerîm’de, “Sonunda ‘Ey arz, suyunu yut! Ey gök sen
de yað- muru tut!’ denildi. Su kesildi, iþ bitirildi, gemi Cûdî’ye demirledi ve
zalim güruh için ‘lânet olsun’ denildi” meâlindeki âyette (Hûd 11/44)
sýralamada kronoloji ve fiilî durum esas alýnmýþtýr. Çünkü amaç, Nûh tûfanýnda
uzun zaman gemide kalan insanlarla diðer canlýlarýn bir an önce buradan
kurtulup karaya ayak basmasýnýn sað- lanmasý olduðundan âyet her tarafý
kaplayan sularýn çekilmesini belirten ibare ile baþlamakta, yerde tekrar su
birikmemesi ve karaya çýkanlarýn bundan zarar görmemesi için yaðmura kesilmesi
emredilmekte, ardýndan sularýn kesildiði ve iþin bittiði (ölenlerin öldüðü,
kalanlarýn kaldýðý) haber verilmektedir. Geminin ileriki nesillere ibret olarak
sabit bir yerde bulunmasý için Cûdî’de karar kýlmasý da iþin bitmesine
baðlýdýr. Âyetin zalimlere beddua ile sona ermesi helâk olayýnýn zulüm yüzünden
meydana geldiðini ve sadece zalimleri kapsadýðýný bildirme amacý taþýdýðýndan
vak‘alar dizisinin sonunda yer almasý gerekir (Ýbn Ebü’l-Ýsba‘,
Ta¼rîrü’t-Ta¼bîr, s. 425-428; Bedî£u’l-Æurßân, s. 164-165).
Müstakil olarak da ele alýnan tensîku’ssýfât sanatýnda bir
mevsufla ilgili sýfatlar övme, yerme veya bir hususu açýklama amacýna yönelik
olarak ardarda sýralanýr.
İsmail Durmuş
http://www.tdvislamansiklopedisi.org/dia/pdf/c40/c400270.pdf
r