Kaç türlü dil vardır?
(Dil)i, değişik
özelliklerine göre genel olarak nasıl sınıflandırabilirsiniz?
I- DOĞAL
BAKIMDAN:
1-
Doğa dili
2-
Hayvan dili
3-
İnsan dili
II- TEKNİK
BAKIMDAN:
1-
Hareket dili
2-
Konuşma dili
3-
Yazı dili
III- COĞRAFYA
BAKIMINDAN:
1-
Yabancı dil
2-
Milli dil
IV- TARİH
BAKIMINDAN:
1-
Ölü dil
2-
Canlı dil
3-
Uygarlık dili
V- ANLATIM
DÜZEYİ BAKIMINDAN:
1-
Günlük dil
2-
Halk dili
3-
Elit dili
VI- ANLATIM
BİÇİMİ BAKIMINDAN:
1-
Bilim dili
2-
Sanat dili
3-
Teknik dili
4-
Kitlesel haberleşme dili:
- Basın dili
- Radyo-Televizyon dili
5-
Edebiyat Şiir dili
6-
Müzik dili
7-
Mekanik dil
VII- DİL BİLİM
BAKIMINDAN:
1-
Benzer dil
2-
Devrik dil
3-
Analitik dil
4-
Sentetik dil.
http://www.turkcede.org/turk-dili/732-dilin-turleri.html
*
*
DOĞAL BAKIMDAN
“ DİL” İ NASIL SINIFLANDIRIYORUZ?
Cansız
tabiatın ve canlıların hem birbirleriyle, hem de kendi aralarında, devamlı ve
çok yönlü ilişkisi vardır. Bu ilişkilerin süregeldiği alana bildirişim düzeyi
diyoruz. Bu alanda bir anlatım aracı olan dili, doğal bakımdan üç sınıfta
inceliyoruz:
1) Doğa dili;
doğanın, evrenin ve eşyanın, insan zekası tarafından algılanmasına, anlaşılıp
hissedilmesine araç olan doğal bildirişimlerdir. (Göklerin dili, ağaçların
dili, denizlerin, toprağın dilleri, v.b. )
2) Hayvan dili;
hayvanlar arasındaki bildirişimlerle ilgili işaret sistemleridir.
(Zoosemiyotik)
3) İnsan dili;
bir gramer sistemine bağlı olarak insanın düşünce ve duygularını ifade etmesine
yarayan hareketli, sesli, sözlü, yazılı işaretler sistemidir.
TEKNİK
YÖNDEN DİL KAÇA AYRILIR?
Dil
dediğimiz, bildirişim ve anlatım aracını, işaretlerin yapısı,
biçimlendirilmesi, kısaca ifade tekniği bakımından üç bölümde kontrol
edebiliriz: -
1)
Hareket dili; insanın, genellikle, başkalarına bir şey anlatmayan doğal
hareketlerinin dışında kalan, işarete (— anlamlı ifade) ye yönelmiş, bilinçli
ve sınırlı hareketleridir. Bunda harfler, sözcükler, ya da bunların bilinçli
çağrışımları; kopyaları yoktur: Hareket dili adeta klişe cümlelerle
örgütlenmiştir. Bu bakımdan hareket dilini, sağır dilsizlerin “parmak
işaretleriyle konuşmak” biçiminde, bilinçli olarak harf harf, kelime kelime
düzenlenmiş, öteki hareket dilleri ile karıştırmamalıyız. Çünkü bu ikinciler,
aslında varolan bit dilin, sesli ve yazılı dilin şifrelerinin biçim
değiştirerek kopya ve taklit edilmesinden oluşmuşlardır. Gerçek hareket dilinin
kendine özgü bir yapısı ve derin psişik ve sosyal, zihinsel ve sosyo-kültürel,
gizli birikimleri vardır.
Hareket dili,
öyle anlaşılıyor ki ilk insanların uğultulu, homurtulu, inlemeli, haykırışlar,
ya da sükun ifade eden “ sesleniş”lerine arkadaşlık eden ilk ve en ilkel dili
idi.
2) Konuşma
dili: Konuşma, insanın, düşündüklerini, sesli, sözlü belirtilere bağlama
yetisini, dil aracılığı ile belirli, bilinçli bildirişim biçimleri ve dinamik
bir mekanizma içinde kullanmasıdır. Şu anlamdaki “konuşma”, sesli bir
“düşünme”dir. Konuşma dili, düşüncedeki içerikleri, sistemli, uyumlu ses
kalıpları halinde düzenleyip, bildirişime, anlatıma araç olur.
3) Yazı dili;
yazı, düşünülenlerin dil aracılığı ile anlatım ve bildirişiminde yararlanılan
resimsel çizgiler, sistemli ve uyumlu yapma işaretlerdir. Yazı dili, konuşmanın
maddesel kalıplara dökülmüş biçimidir.
Bilinen en eski
yazısı olan en eski diller Sümer (MÖ. 3500 )., Akad (MÖ. 4000), Mısır (MÖ. 4000
Y ve Çin (MÖ. 2000), dilleridir.
Yazının bulunup
kullanılmaya başlamasından sonradır ki,. dil, işlenmiş ve oluşmuştur. Bir
bakıma yazı, dilin gözler önüne serilmesine, somutlaşmasına, ele avuca. alınmasına
sebep olmuştur: Yazı dili, konuşma diline oranla daha nesnel, daha
maddeseldir. Bu niteliği dolayısıyla yazı dili, edebiyatın, şiir, hatta resim
sanatının başlangıcı sayılmalıdır.
COĞRAFYA, DİLDE
NASIL BİR AYRIMA SEBEP OLUYOR?
Coğrafya, dilde
milli dil, yabancı dil ve azınlık dili ayrıcalıklarını sınırlayan etkendir.
Buna göre:
1) Belli bir
toplumun, belirli bir coğrafyaya yerleşmesi, orayı bir ülke, yurt, vatan haline
getirir. Ve bu ülke üzerinde yaşayan topluluk kendisine özgü, özel gramer
kurallarına bağlı özel işaretler sistemi olan kendi milli dilini konuşur.
2) Ülke
coğrafyasının sınırları dışında kalan toplulukların konuştuğu diller ise
genellikle, yabancı dillerdir.
3) Her iki
biçimde de dutuma ters düşen grupların konuştuğu dillere azınlık dili demek
gerekmektedir.
DİLLERİN
SINIFLANDIRILMASINDA TARİHİN OYNADIĞI ROL NEDİR?
Tarih,
dilin doğuşunda, gelişmesinde ve oluşumunda son derece etken rol oynamaktadır.
Sosyo-ekonomik
ve siyasal, kültürel sebepleri içinde saklayan tarih, bu nedenlerle gelişen, ya
da yıkılan toplumları sıralamaktadır. Bilinen tarih yazı ile başladı. Belgesel
tarih yazı dilinin eseridir. İşte bu tarih bize bazı toplulukların dilleri ile
birlikte göçüp gittiklerini anlatmaktadır. Bazan da topluluklar dil
değiştiriyorlar.
Bütün bu
olgulara dayanarak tarih içinde dilleri zaman bakımından bir ayrışıma tabi
tutabiliyoruz.
Bazı
istatistikler. 2500 3500 kadar dil saymışlardır. Bunlardan 20-25’i
önemsenmektedir.
Bilinen diller
arasında tarih bize şu sınıflandırmayı yapmak olanağını veriyor:
1) Ölü diller:
Bunlardan sınırlı olarak belgesel yarar sağlanabildiği halde bugün artık
konuşulmaz olmuşlardır. (Latince gibi).
2) Canlı
(yaşayan) diller: Bu sınıfa, günümüzde kullanılan bütün diller girmektedir.
3) Uygarlık
dilleri: Geçmişte ve günümüzde belli bir toplumun dilinin, kendi ülkesinin
sınırlarını aşarak bilim, sanat, teknik ve tüm kültür alanında önemli etkiler
yapması halinde o dilin bir uygarlık dili niteliğini kazandığını görüyoruz.
Tarih bize bir dilin çok geniş ve yabancı alanları etkileyebilmesi için sadece
askeri kudretin yetmediğini, o dil aracılığı ile yüksek uygarlık değerlerinin
de yayılması gerektiğini göstermektedir. Günümüzde bilim, teknoloji, sanat,
kültür ve uygarlık yayan diller kitle haberleşme araçlarıyla daha etkili roller
oynamaktadır.
*
ANLATIM DÜZEYİ BAKIMINDAN DİLLER NASIL AYRILIR?
Anlatım ve bildirişim, kısaca haberleşme (komünikasyon) düzeyleri toplum içinde farklılıklar gösterir. Grupların, mesleklerin, zümrelerin, sınıfların ve kitlelerin kendilerine özgü, ortak düşünce dil ve sembolleri vardır.
1 Günlük haberleşme ihtiyaçlarını karşılayan, genellikle geniş bir alanda ortak kalıplarla işleyen günlük konuşma dili,
2 Toplumun çok büyük çoğunluğunu, hatta tamamını içeren halk dili,
3 Yüksek kültüre, bilime ve sanata dayalı seçkinler dili (bilim dili, edebiyat dili, şiir dili vb.)
ANLATIM BİÇİMLERİNİN ÖZELLİKLERİ, DİL SINIFLANDIRMALARINA NASIL BİR PLAN GETİRİR?
Anlatım biçimlerindeki, yani bildirişim (haberleşme) modellerindeki ayrıcalıklar, özel komünikasyon alanları, dilin kullanılışında şöyle bir şemayı meydana çıkarmaktadır.
1 Bilim dili:
Her bilimin kendi disiplini içinde kullanılan kavramlar, terimler, kalıplarla örgütlenmiş işaretler ve semboller sistemi.
2 Sanat dili
Güzel sanatların her dalında konu ile ilgili ortak bildirişim ve anlatım aracı. Kuralları, ritimleri, ilkeleri, teknikleri, sembolleri kapsayan, örgütlenmiş haberleşme.
3 Teknik dili:
Gün geçtikçe gelişen teknolojinin bilimden ve uygulamadan, aldığı, durmadan zenginleşen mesleki ifade ve ortak iş aracı.
4 Kitlesel haberleşme dili:
Kile haberleşme araçları dediğimiz basın, radyo, televizyon, sinema, v.b. bir kaynaktan geniş alıcı kitlelere yayılan mesajları gönderirken kendilerine özgü, teknik dil kullanırlar. Daha doğrusu konuşma, yazı ve hareket dillerinden çoğu zaman birlikte yararlanırlar ve bunlara kendi teknik olanaklarıyla özel katkılarda bulunurlar:
1- Basında gazete, dergi ve afiş vb. yazı dilini haber, yorum, düşünce kanallarından geçirirken, tespit edilmiş hareket dili olan fotoğraftan da yararlanarak, konuya ve yapmak istediği etkiye göre değişik harf ve yazı biçimleriyle özel bir görüntü tekniği içinde (mizanpaj) sunarlar. Böylece çok ve çeşitli konuların, önem sıralarına göre değerlendirilip, ölçülüp biçilerek, haber, görüş ve yorumları en etkili biçimde yığınlara ulaştıracak yazı biçimleri, harf büyüklükleri, etkili başlıklar, flâş cümleler, özet kalıplar, sloganlar, resim, fotoğraf ve karikatürlerle bir gazete sayfası, ya da bir dergi kapağı adeta sentetik bir dil meydana getirirler. Bir gazete sayfasının tüm öğelerinin birlikte ve bütün olarak konuştukları ayrı dil vardır.
Bildirişim modellerini incelerken göreceğiz; basında verici uç (kaynak), alıcı yığınlara doğru, açabildiği kadar mesaj kanalı açarak bunları kodlar, şifreler (yazı, yazı tekniği harf biçimleri, sayfa ve başlık yapısı, mizanpaj, renk). Alıcı yığınlar bu kodları çözerek kullanılan dil aracılığı ile verilmek isteneni almış olurlar, Burada basın dilinin (verici) ile (alıcı) arasındaki ortak kalıplar, ortak izafet çerçeveleri, ortak kelimeler, sınırlı bir bildirişim düzeyi ve anlaşılır, anlamlı haberleşme biçimleri bakımından ne derece önemli ve dikkat isteyen bir dil olduğunu hatırlamak gerekir.
2- Radyo, televizyon ve sinema, dilin tüm olanaklarından modem biçimlerle yararlanırlar. Konuşma ve yazı diline hareket, müzik, ses görüntü, olay, belge katmak suretiyle sinema ve televizyon sentetik bir dil oluşturmaktadır. Radyo ise konuşma dilini, konuşma biçimi, akustik, ses kanalları, imaj yaratıcı tekniklerle ve yardımcı öğelerle (müzik, olay, vs.)destekleyerek dilin psikolojik ve sosyal, kültürel özelliklerinden yararlanarak ayrı bir dil biçimine doğru geliştirir.
5 Edebiyat, şiir dili:
Dil, her şeyden önce, bir düşünme, konuşma ve yazma aracıdır. Dili, “anlatıma, bildirişime yarayan yapma işaretler sistemidir” diye tanımlamıştık. Dil bu hali ile tam bir araçtır. Bir eylemdir.
Dilin bir eylem, bir araç olmaktan çıkıp bir sonuç, bir amaç haline getirilmesine edebiyat diyoruz. Edebiyatta ve tüm edebiyat sanatlarında (düz yazı, şiir, tiyatro, roman) dil, bir aracı, bir kanal değildir artık. Edebiyatta dil, nesnel bir değer kazanır. Biçim alır, maddeleşir, resim, heykel, müzik, mimari gibi somut bir eser haline gelir.
Bu, artık sanatın ritim ve yasalarına tabi olan ayrı bir dildir.
Edebiyat nedir? konusunu incelediğimiz zaman daha ayrıntılı olanak kaydedeceğimiz özellikler vardır. Şimdilik Jean Cocteau’nun bir sözü ile yetinelim: “Şiir dili öyle ayrı bir dildir ki, başka hiç bir dile çevrilemez, hatta yazıldığı dile bile... “
6 Müzik dili:
Müzik dili derken, özel işaretlerle (nota) ses haline, dönüştürülen bir bildirişim anlatılmaktadır. Burada ses, ya da nota, duyguların (ya da çok soyut düşüncelerin) iletişiminde sistemli, yapma işaretler niteliğindedir. Bu anlamdaki müzik dilini, sözlü müzikteki yazı dili ile karıştırmamak gerekir. Şüphesiz bu ikincisinin de düz yazıdan, hatta şiirden farklı bir yanı vardır. (Edebiyat cümlesinin, müzik cümlesine ritim, anlam ve gramer bakımından uyum sağlaması) gibi. Müzik cümlesi deyimi ile seslerin sağlam ve müzik kurallarına bağlı özel bir sıra içinde birleştirilmesi kastedilmektedir.
7 Mekanik dil (kompüter dili)
Kompüter, elektronik bir araç olarak, (bilgi işlem) programları bakımından mekanik harf ve sembolleri kullanmak suretiyle yeni bir (teknik dil) geliştirmektedir. Makineye verilen emirleri düzenleme (bireşimli dil, çıkış dili, gerçekleştirme dili, işlem dili, kaynak dil, sembollü dil) gibi terimlerle çalışma sonuçlarına ulaşır. Beslenen mekanik hafıza istenen sonuçları hesap ve şema teknikleri halinde aktarır.
http://www.turkcede.org/turk-dili/768-dil-nedir-anlatim-duzeyi-bakimindan-diller.html
*
DİL BİLİM BAKIMINDAN DİLLERİ NASIL AYIRABİLİRİZ?
Dillerin yapı özellikleri, tipoloji açısından yapılan sınıflandırmalarda rol oynamıştır. Genel dilbilgisine ışık tutan mantık prensiplerinin esas teşkil ettiği bu sınıflandırmada özellikle iki ayrım yapılabilir:
1- Benzer Diller
Sözlerin ve fikirlerin doğal sıralanışına göre benzerlik gösteren dillerdir. Fransızca ile İspanyolca’nın benzerliği gibi.
2- Devrik Diller
Bunlarda söz ve fikir akışı paralelliği bulunmaz.
Bu açıdan özel unsurlar katkısıyla gelişen Analitik dil ve iç değişikliklerin gramatikal ilişkilerini belirleyen sentetik dil ayrımı da yapılmıştır.
Bunlardan başka tarihsel kökler bakımından da bazı ayrımlar yapılmaktadır.
http://www.turkcede.org/turk-dili/778-dil-nedir-dil-bilim-bakimindan-dilleri-nasil-ayiririz.html
*
1- Benzer dil: Bir dilin başka bir dile benzerlik göstermesine benzer dil denir.
2- Devrik dil: devrik cümlelerden oluşan dildir
Analitik dil: Çözümlemeli dildir.
Sentetik dil: Bileşimli dildir.
http://ozde.copatlamaz.com/2015/02/dil-lisan-acaba-dil-veya-diller-nasl.html