Edebî Sanatlar
Aporia
Aporia: Çıkmazlık (İkilem), şüphe ifadesi (söz sanatı); kuramsal zorluk, aykırılık
(mantık)
Başka tanımlar:
Aporia çözülemez
nitelikteki felsefî bir meseleyi belirlemek için kullanılan eski Yunanca bir
kelimedir. Sokratçı (Socratic) metodun
asıl amacı bir meseleyi aporia ile yüz yüze getirmektir. Sorgulayıcı bilmediği
herhangi bir meseleyi ancak aporiayla ortaya koyabilir. Bilinmeyenin ortaya konulması
bölümler halinde yapılması gereken bir araştırmanın başlangıcını oluşturur.
Aristo’ya göre, aporia birbiriyle çelişen iddiaların dengeli bir geçerliliğini
ortaya koyar.
Aporia, genel
olarak konuşmacının konunun hangi yönü takip etmesi gerektiği, konuya nereden
başlanıp nerede bitirileceği, ne deneceği hakkında yolunu yitirdiği durumun adı
olarak ya da konuşmacının ne söyleyeceğini ya da düşüneceğini bilmediği bir
durumda başvurduğu, genellikle yapmacıklı kuşku ifadesi olarak tanımlanır.
18. yüzyıl İngiliz düşünce dünyasının önemli isimlerinden
Samuel Johnson’a göre aporia, “retorikte, konuşmacının çok yönlü bir konuya nereden
başlayacağını ya da tuhaf ve belirsiz bir konu hakkında ne diyeceğini
bilemediği ve böylece durumu kendi kendisine tartıştığı durumun adıdır.”
Terimin “muamma
karşısında kilitlenme ya da kafa karışıklığı” anlamı özellikle İlkçağ
felsefesinin yöntemsel gelişmesinde önemli bir rol oynamıştır. Erken dönem
Platon diyaloglarında Socrates, çözümlerini sunmadığı sorular ortaya koymuş ve
sorduklarının makul çözümleri olmadığını da göstermişti. Aporetik yöntem, daha
sonradan Sokrates’in gerçeği ortaya çıkarmak için kullandığı diyalektik
yöntemin önünü açmıştı.