Edebî Sanatlar
Anlama
Dayalı Söz Sanatı
Tezat (Karşıtlık / Zıtlık)
Tezat, edebiyatta tezat, birbirinin zıddı olan duygu,
düşünce ve durumları; aralarında bir ilgi kurarak aynı cümlede, mısrada veya
beyitte dile getirme sanatı. Hem nazımda hem de nesir de görülebilir. Ayrıca tıbak, mutâbakat, tatbîk ve tekâfu isimleriyle de bilinir.
Tezat sanatının
gerçekleşmesi için mutlaka birebir karşıtanlamlı sözcüklerin kullanılması
gerekmez. Benzer şekilde, içinde karşıtanlamlı sözcükler olan her satırda
da tezat sanatı yoktur. Tezat, şair veya yazarın bilinçli olarak kullandığı bir
sanattır ve genellikle eserin bütününe yayılır.
Bir başka tanımı ise:
Tezat, aynı varlığın,
olayın, durumun… birbirine karşıt iki yönünü bir arada belirtmeye ya da
birbirine karşıt kavramlar arasında ilgi kurmaya tezat denir.
Yukarıda da belirtildiği üzere; tezat aralarında ilgiden dolayı, birbirine zıt kavramları bir arada
kullanmaktır. Birbirine karşıt düşüncelerin,
kavramların, duyguların bir arada kullanılmasıdır. İki karşıt düşüncenin bir arada söylenmesidir. Ancak “Gece uyurum, gündüz çalışırım.”
demekle tezat sanatı olmaz. Gece ile gündüz zıt iki kavramdır, düşünce
değildir. Oysa tezat, kavramların zıtlığında değil, düşüncenin zıtlığındadır.