Edebî Sanatlar
Mecaza
Dayalı Söz Sanatı
Tariz (iğneleme)
Bir insanı iğnelemek
maksadıyla, bir sözü karşıt anlamını düşündürecek biçimde kullanmaya tariz
diğer adıyla iğneleme sanatı denir.
Tariz, sözün ya da kavramın gerçek ve mecazlı anlamı dışında
büsbütün tersini kastetmektir. Tarizde mecaz-ı mürsel ve kinayedeki ilgiler
yoktur.
Tarizin güzel olması söyleyişteki inceliğe bağlıdır. Bir
kişiyi küçük düşürmek amacıyla söylenecek sözü tam tersi olan bir sözle
dokundurma yapmak sistemli bir biçimde anlatma sanatıdır. Bir kimseyi
iğnelemek, uyarmak veya dikkatini çekmek amaçlı yapılan söz sanatı da
denilebilir.
Yukarıda da belirtildiği üzere tarizde güzel ve hoş bir şekilde ifadenin yönünü değiştirerek sitemde
bulunma söz konusudur. Örneğin çok cimri bir kişi için “Ne kadar
cömertsiniz!” demek bir tarizdir. Burada cimri kişi ile ilgili olarak “Ne kadar
cömertsiniz.” denerek, söz söylenen kişi karşılık vermekten mahrum bırakılır ve
psikolojik bir etki altına alınmış olur.
Tariz sanatında söz
gerçek ya da mecaz anlam yerine, doğrudan zıddıyla kullanılır. Sözün gerçek
anlamı doğru görünse de amaç, onun zıddının anlaşılmasını sağlamaktır. Bu
sanatın etkili olması için nazik ve nükteli bir şekilde söylenmesi gerekir.
Tariz Sanatına Örnekler:
Kendi kurduğu şirketin başarılarını ballandıra ballandıra
anlatan arkadaşıma:
"Bu ne tevazu arkadaşım!" dedim.
"Adamınız, Allah için, gerçekten ustaymış; onun eli
değeli bizim makine kararsızlığı bıraktı; artık hiç çalışmıyor."