EDEBÎ SANATLAR NASIL BULUNUR?
Prof. Dr. Rıza FİLİZOK
Üslup incelemeleri,
esas olarak edebî sanatların araştırılmasına dayanır. Üslup araştırması
yapanların öncelikle edebî sanatları iyi tanımaları ve metinlerde bulunan edebî
sanatları doğru olarak bulmaları gerekir. Bu iş, sanıldığı kadar kolay
değildir. Onları kuramsal olarak tanımak yetmez, metin üzerinde çalışırken
doğru olarak tespit edilmeleri gerekir.
Edebî sanatların doğru
olarak bulunması, sanatların sınıflandırma (tasnif) ilkelerinin bilinmesine,
cins ve türlerinin tanınmasına, ayırt edici niteliklerinin hatırda tutulmasına
bağlıdır. Edebî sanatları doğru olarak bulabilmek için, metne düzenli olarak ve
genel sanat sınıflandırmalarından yola çıkarak açık ve kesin sorular yöneltmek
ve bu sorulara açık ve kesin cevaplar bulmak gerekir.
Batı retoriğinin en
yetkin kuramcısı olan Pierre Fontanire, söz sanatlarını (figures du discours)
iki büyük grup altında toplamıştır. 1) Troplar, 2) Trop dışındaki figürler.
Troplar, kabaca belagatimizdeki mecazlar alanına uygun düşmektedir. Trop dışındaki figürler ise yapı figürlerini,
düzenleme, beyan figürlerini, üslup figürlerini, düşünce figürlerini içine
alır. Fontanier, bir eserde edebî sanatları araştırırken esas olarak bu ayırımı
göz önünde bulundurmuş ve bu grupların incelenmesinde göz önünde bulundurulacak
bazı ilkeler belirlemiştir. Aşağıda bu iki gruba ait söz sanatlarının
araştırılmasında Fontanier tarafından önerilen başlıca ilkeleri kısaca özetleyecek ve bu ilkelere
dayanarak edebî sanatların nasıl bulunacağını örnek metinler üzerinde
açıklayacağız.