Edebî Sanatlar
Anlama
Dayalı Söz Sanatı
Rücu (Geriye Dönüş)
Sözlük anlamı “dönme” olan rücû’, söylenen sözden bir
nükteye dayalı olarak geri dönme anlamında bir edebî terimdir. Rücû’ daha önce
söylenen söze dönüş olabileceği gibi söylenen sözü iptal edip farklı bir
düşünceye yöneliş de olabilir. Yerinde yapıldığı takdirde şaire heyecanını dışa
yansıtma imkânı verir ve ifade edilmek istenen düşünceyi güçlendirir.
Başka bir tanım:
Bir düşünceyi daha
güçlü anlatmak için, söylenen sözden döner gibi davranmaya rücu denir.
Sanatçı; nükte, üzüntü, sevinç, heyecan, dehşet …
durumlarında anlatımı daha güçlü ve canlı kılmak için rücu sanatına
başvurabilir. Rücuda, önceki sözden dönüş yok, fakat döner gibi yapma vardır.
Amaç, anlamı pekiştirmektir. Dönüşler art arda gelebilir.
Alnın bir sitare-i nev, yok bir
âfitâb
(Tevfik Fikret) [Sitare-i nev: Yeni yıldız. Âfitâb: Güneş]
Rücu önceden
söylenen sözden cayma ya da birbiriyle çelişir görünen düşünceleri ileri
sürmektir. Rücu sanatına önceki
söylenenlerden vazgeçmek anlamı yoktur, tersine önceki söylenenleri geliştirme
amacı vardır.
Örnek:
Erbab-ı teşaür çoğalıp şair
azaldı
Yok öyle değil şairin ancak adı
kaldı
(Erbab-ı Teşaür Şiirle uğraşanlar)
Ferda senin, dedim beni alkışladın Senin değil
ferda sana vediadır. (emanet)