Edebî Sanatlar
Anakroni (zaman dışılık)
Anakroni, (Yunanca ανά, "karşısında," ve χρόνος,
"zaman") tarihi kesin olarak bilinen bir olayı değişik bir tarihte
gerçekleşmiş; yaşadığı zaman belli olan bir kişiyi de değişik bir tarihte
yaşamış gibi göstermedir.
Bu kavram Türkçeye zaman
dışılık olarak çevrilmiştir. Çok basit bir açıklama ile Irak’ı işgal eden
ABD askerlerinin mancınık kullanması, Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’un
fethine Rolex saatine bakarak başlaması anakronizme örnek gösterilebilir.
Anakroni kişi, nesne, adet,
uygulama, olay vb. unsurları ait oldukları tarihsel dönemin dışındaki bir
döneme yerleştirme hatasıdır.
Nasrettin Hoca’nın Timur ile ilgili fıkraları gibi. Bu durum
bilgi eksikliğinden kaynaklanabilir ya da bir amaç için bilinçli olarak
yapılabilir.
Bilerek yapılan anakronizm sanatsal anlamda bir teknik
olarak, farklılık, mistizm, ilginçlik, espri yaratmak adına kullanılmış
olabilir.
Farkında olmadan, sehven yapılan anakronizm ise genelde
dikkatsizlik, özensizlik ve akıl kıtlığı nedeni ile ortaya çıkmış olabilir.
Eski Yunancada olayları yanlış zamanlandırma anlamına gelen
"anakhronismos" kelimesinden türetilmiştir. edebi eserlerde
okuyucunun dikkatini konuya çekmek, olayları daha renkli ve çarpıcı olarak
ortaya koymak için başvurulan bir yöntemdir. Özellikle trajedilerde anakronizme
çokça yer verilir. Ayrıca Prof. Dr. Şükrü Hanioğlu Türk tarihçiliğinde
anakronizm'in ciddi bir "tarihselleştirememe"
veya "tarihsizlik" sorunu
ortaya çıkardığını söyler.
***