Söz Sanatlarıyla İlgili Makaleler

EDEBÎ SANATLAR NASIL BULUNUR?

Prof. Dr. Rıza FİLİZOK

Üslup incelemeleri, esas olarak edebî sanatların araştırılmasına dayanır. Üslup araştırması yapanların öncelikle edebî sanatları iyi tanımaları ve metinlerde bulunan edebî sanatları doğru olarak bulmaları gerekir. Bu iş, sanıldığı kadar kolay değildir. Onları kuramsal olarak tanımak yetmez, metin üzerinde çalışırken doğru olarak tespit edilmeleri gerekir.

Edebî sanatların doğru olarak bulunması, sanatların sınıflandırma (tasnif) ilkelerinin bilinmesine, cins ve türlerinin tanınmasına, ayırt edici niteliklerinin hatırda tutulmasına bağlıdır. Edebî sanatları doğru olarak bulabilmek için, metne düzenli olarak ve genel sanat sınıflandırmalarından yola çıkarak açık ve kesin sorular yöneltmek ve bu sorulara açık ve kesin cevaplar bulmak gerekir.

Batı retoriğinin en yetkin kuramcısı olan Pierre Fontanire, söz sanatlarını (figures du discours) iki büyük grup altında toplamıştır. 1) Troplar, 2) Trop dışındaki figürler. Troplar, kabaca belagatimizdeki mecazlar alanına uygun düşmektedir.  Trop dışındaki figürler ise yapı figürlerini, düzenleme, beyan figürlerini, üslup figürlerini, düşünce figürlerini içine alır. Fontanier, bir eserde edebî sanatları araştırırken esas olarak bu ayırımı göz önünde bulundurmuş ve bu grupların incelenmesinde göz önünde bulundurulacak bazı ilkeler belirlemiştir. Aşağıda bu iki gruba ait söz sanatlarının araştırılmasında Fontanier tarafından önerilen başlıca  ilkeleri kısaca özetleyecek ve bu ilkelere dayanarak edebî sanatların nasıl bulunacağını örnek metinler üzerinde açıklayacağız. 

İlham-ı tezad

Edebî Sanatlar 

İlham-ı tezad

İlham-ı tezad: İlham ve tezat sanatları birlikte kullanılır. İki anlamı olan bir sözcüğün dize ya da beyit içinde belirtilmemiş anlamıyla anlamlı bir sözcük arasında ilişki kurmak şeklinde yapılır.

Belirtilmeyen anlam cinas yoluyla sağlanır. Örnek:

Serverlik ister isen üftâdelik şiâr et
Kim düşmeden ayağa çıkmadı başa bâde
Fuzulî 

(Burada ayak önce kadeh sonra gerçek ayak anlamlarıyla kastediliyor. Fuzulî beyitte sözcüğün vurgulamadığı ayak anlamı ile baş sözcüğü arasında tezat yapıyor.) 

http://www.milliyet.com.tr/ozel/edebiyat/sozluk/index.html

Tenâfür

Edebî Sanatlar 

Tenâfür

Tenâfür bir ifadede birbirleriyle uyuşmayan harf, hece, sözcük ya da tamlamaların kulağa hoş gelmeyen etki yapmasıdır.

İkiye ayrılır: 

Harflerle tenâfür: Çıkış noktaları aynı ya da birbirine yakın harflerin aynı sözcükte toplanması. Örneğin: Yaptırttık 

Sözcüklerle tenâfür: Söylenişleri zor olan, dinlenmesinden zevk alınmayan ağır vurgulu sözcüklerin art arda sıralanması: Örnek: 

Şu köşe yaz köşesi, şu köşe kış köşesi 

http://www.milliyet.com.tr/ozel/edebiyat/sozluk/index.html

İştikrar

Edebî Sanatlar 

İştikrar

İştikrar sözle ilgili sanatlardandır. Aynı kökten türeyen veya aynı köke bağlı harflerin benzerliğinden dolayı aynı kökten türemiş gibi görünen seslerin birarada kullanılmasına denir.

Örnek: 

Kılmagıl muhkem gönül dünyaya akd-i irtibât
Sen bir avâre müsafirsen bu vîrân ribât
Fuzûlî 

Ribât ve irtibât aynı kökten gelir. 

http://www.milliyet.com.tr/ozel/edebiyat/sozluk/index.html