MİTOLOJİ
Masallarda mitoloji izleri var mı? Var.
Efsanelerde ve şiirlerde mitoloji izleri var mı? Var.
Hatta öykülerde ve romanlarda da mitoloji izleri var.
Halk türkülerinde? Onlarda da mitoloji izleri var.
Görsel sanatlarda mitoloji izleri var mı? Fazlasıyla var.
Geleneklerimizde ve oyunlarımızda mitoloji izleri yok mu?
Onlarda da var.
Bazı insan isimleri, çiçek isimleri ve diğer bazı isimler
mitolojiyi hatırlatmaz mı? Hatırlatır.
Peki, mitolojiyi bilenlerimiz var mı? Vardır belki; ama
bunları istisna kabul ederek çoğumuzun mitolojiden bihaber olduğumuzu
söyleyebiliriz.
O istisna dediklerimizin çoğu da Yunan ve Roma
mitolojilerini bilir; ama Türk mitolojisini? Allah bilir ya…
Şimdi de başka bir yönden bakalım duruma. Bizler okuduğumuzu
anlıyor muyuz?
Anlamıyoruz tabii, Eee, ders kitaplarını ezberlemekle kalırsak,
ders dışı kitap okumazsak anlamayız tabii.(1)
Ders dışı kitap okuduk diyelim. Örneğin destan okuduk, masal
okuduk. Alimallah teyp gibi tekrar edebiliriz. Ama okuduğumuz metine sinen
mitoloji izlerini bulabilir miyiz? Mitolojik öğelerde bir değişiklik
yapılmışsa, değişikliği yapan yazarın kodlarını keşfedebilir miyiz?
Okuduklarımızı neden anlamadığımız konusunda söylenecek
birçok husus daha var. Ancak bu yazımızda mitolojiyi konu ettiğimiz için böyle
söylüyoruz.
Söylenmesi gereken şu aslında: Metnin dayandığı, yaslandığı
kültür unsurlarını, bilgi unsurlarını keşfedebilirsek metnin mesajını anlarız.
Metni daha kolay ve lezzet alarak hazmederiz. Bu arada kültürümüzü yozlaşmadan
koruruz. Kendimizi daha iyi tanırız. Kendimi tanıyınca da…
Bütün bu girişi Türk Mitolojisini bilmemiz gerektiğine vurgu
yapmak için döşedim.
Keşke ben, mitoloji konusunu biraz daha öğrenseydim de şöyle
kısacık bilgiler aktarabilseydim. Nerdee… Ancak şu kadarını yapabiliyorum:
İnternette bu konuyla ilgili birçok yazı okudum. Bunların
adreslerini veriyorum. İsteyen okusun. İsteyen resimlere baksın. İsteyen de
karşılaştırmalar yapsın. İsteyen de, haddimi aşarak ve de yaşlılığıma dayanarak
verdiğim kısacık ipuçlarına göre davransın.
Başlayalım artık:
Bu yazıya şöyle bir göz gezdirin. Yazı sonundaki Edip
Cansever’in “Medüza”
şiirinin tamamını okuyup dönün.
Derin, sessiz, iyi böylece
Güz, ölülerini bırakan kuşlar
Yer kalmadı acıya ülkemizde
Derin, sessiz, iyi böylece
Gün ortası alacakaranlık bakışlar.
Bağlantı adresine gitmek istemeyenler, şimdilik şu tanımla
yetinsin:
Mitoloji, bir din veya bir halkın kültüründe Tanrılar,
kahramanlar, evren ve insanın yaratılışına dair tüm sözlü ve yazılı efsane
birikimini, bu efsanelerin doğuşlarını, anlamlarını yorumlayıp inceleyen ve
sınıflandıran çalışmalar bütünüdür.
Tanrıları, kahramanları ve doğaüstü varlıkları konu alan mitoslar,
çoğunlukla geleneksel sözlü aktarı yoluyla (ozanlar, rahipler) yayılarak canlı
kalmıştır.
Yine göz gezdirelim. Resimleri anlamaya çalışmayalım. Ben de
öyle yaptım. Sonra düşüne düşüne okuruz; icabında resimlere dört gözle bakarız.
Sadece
yan başlıklara bakın. Bu resmin kime ait olduğunu da bulun.
Destanların
başlıklarına göz atın.Yaratılış Destanına da göz gezdirin.
Hayat
Ağacı motifi üzerinde düşünelim.
Yeşil
ördek gibi daldım göllere
Sen
düşürdün beni dilden dillere
Başım
alıp gidem gurbet ellere
Ne
sen beni unut, ne de ben seni
Şimdilik
sonuç bölümünü okuyalım.
Mitin; efsane, masal, destan ve fıkraya dönüştüğünü kabul
edersek birçok mitolojik unsurun da bu anlatmalar içerisinde yaşadığını
söyleyebiliriz. Özellikle masallarda ilkel dönemde oluşan inançların bir kısmı
masallarda varlığını devam ettirmiştir. Devam eden paragrafı okuyun yeter.
Mitlerle
masalların farklarını dile getiren Fuzuli Bayat, mitlerden maslarla geçişte bir
“şuurlu uydurma”dan bahseder (Bayat 2005: 91). Bahsedilen şuuru oluşturan
unsurları dikkate aldığımızda daha doğrusu uydurulan masal dünyasına
baktığımızda o masalı uyduranların kimlik kodlarını da çözmüş oluruz.
Masallarda insanın insanla, insanın eşyayla, insanın sosyal ve siyasal
düzenlerle olan ilişkilerinin yansıdığı masal dünyasının kuruluşunda rol alan
başta mitler olmak üzere diğer öğelerin varlığı ve bu dünyaya yansımaları da
dikkatlere sunulmalıdır. Devamını okuyun yeter.
Ayrıca Şunlar da ilginizi
çekebilir:
- MitolojiDizisindeki dosyalar
- KarşılaştırmalıMitoloji (dosyalar)
- KarşılaştırmalıMitoloji- Evrensel Şiir
Bütün
bu bağlantıları beş günde mi okuruz, on günde mi okuruz bilemem.
Söyleyebileceğim şudur: Mitolojik konusu böylesi okumalarla öğrenilemez. Gerek yukarıdaki bağlantılar gerekse başka
bağlantılar sadece zorlu bir başlangıçtır.
Türk
mitolojisi gerçekten çok zengindir. Kim demişse doğru demiş her halde: “Her mitolojik kelimenin altında hazineler
saklıdır.”
Hazinenin
anahtarlarının yerini bilsem de söylesem.
Hazinenin
anahtarları belkide Kaf Dağının tepesinde bulunan bir kulübenin içindedir veya
kimbilir mitoloji metinlerinin içindedir.
Mitolojik
eğlenceler dileğiyle…
Sabahattin
Gencal,
Çekmeköy-İstanbul,
03. 11. 2018
________________________
1. Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü'nün (OECD) üç yılda
bir hazırladığı Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı (PISA) 2015
sonuçları dün açıklandı. Türkiye, PISA 2012’ye göre ortalama 7 sıra düşerken,
en çok kayıp ise okuma ve fen bilimlerinde meydana geldi. Türkiye, 70 ülke
arasında fen bilimlerinde 52, matematikte 49, okumada da 50’inci sırada yer
aldı.