Biçim Bilgisi

Biçim Bilgisi (Morfoloji)

Dildeki biçimbirimleri, yani kök ve ekleri inceleyen alandır. Kökleri ve ekleri sınıflandırır ve bu unsurları açıklamaya çalışır. Dildeki kök ve eklerin nasıl kullanıldığını, birbirleriyle ilişkilerini, isim ve fiil köklerini, yapım ve çekim eklerini, sözcük türlerini ve türetme şekilleriyle kök, ek, gövde gibi kavramlara temas eder.

http://www.isa-sari.com/dil-biliminin-kollari-ses-bilgisi-bicim-bilgisi-vd/

*
Sözcükte Yapı

Türkçede bir sözcük, kök, gövde, ek gibi yapılara sahiptir: 

Kök: Kelimenin Türkçeye ait hiçbir ek almamış şeklidir. Dilde kelimelerin kök şekli baştan beri vardır, ilk adlandırmaya dayanır. Türkçede kelimelerin kök şekli çoğunlukla tek hecelidir: 

Gövde: Kelimenin yapım eki almış şeklidir. Birçok gövdede ek ile kelime ayırt edilemeyecek derecede kaynaşmıştır. 

Ek: Türkçe eklemeli bir dildir. Türkçede iki yüzden fazla ek vardır. Bunların bir kısmı kelime çekimiyle bir kısmı ise kelime yapımıyla görevlidir. Buna göre de Türkçenin ekleri genel olarak yapım ekleri ve çekim ekleri olmak üzere iki grupta incelenir. 

http://feduz.bim.gantep.edu.tr/~tde/file.php/1/Turk_Dili_II/2._Sozcukte_Yapi.pdf

*

Kök

“Kelimenin isim veya fiil yönüne paralel, genel anlamıyla ilişkili olan ve içerisindeki tüm ekler atıldıktan sonra geriye kalan anlamlı en küçük parçaya kök denir.”

Kökler, yapım ve çekim eklerinin tamamı çıkarıldıktan sonra bulunabilir. Bazen yanlışlıkla kelimenin kökü, bir ek gibi ayrılabilecek şekilde görülebilir. Bunlara dikkat etmeli ve kelimeyi ekine – köküne ayırırken dikkatli olmalıyız. Bir kelimenin kökünü bulmak için, almış olduğu ekleri tek tek tespit etmeliyiz ki geriye kalan kısma kök diyebilelim. Aşağıda kelimelerim ekine – köküne ayrılırken nasıl bir yol izlendiğini dikkatle inceleyiniz:

Örnek:

başlığım > baş (kök) – lık (ek) – ım (ek),

sessizce > ses (kök) – siz (ek) – ce (ek)

sevgini > sev (kök) – gi (ek) – ni (ek),

görüntü > gör- (kök) – ün (ek) – tü (ek)

UYARI: Kelimenin kökünü bulurken, mutlaka kök olarak kabul edeceğimiz bölümün kelimenin tümüyle alakalı olmasına dikkat etmemiz gerekmektedir. Aksi hâlde kelimenin tamamıyla ilgisi bile olmayan bir kısmı kök olarak göstererek  yanılabiliriz. Örneğin “balıkçı” kelimesinin kökünü “balık” olarak kabul etmemiz gerekir. Fakat ondan daha küçük ve anlamlı bir parça olduğu için, “bal” kelimesini kök olarak kabul etmek, kesinlikle yanlıştır. Evet, “bal” anlamlı bir kelimedir; fakat “balıkçı” kelimesiyle alakası yoktur. Onun için bu kelimenin kökü “balık” olarak kabul edilmelidir.

http://www.cokbilgi.com/yazi/kok-nedir-isim-fiil-koku-ornekleri/

*

Basit sözcük

Basit sözcük veya basit kelime, Türkçede hiçbir yapım eki almamış (türetilmemiş) veya başka bir sözcükle birleşmemiş sözcük. Yalın hâldeki basit sözcük aynı zamanda o sözcüğün köküdür.

Kalem, süt, göz, kâğıt, halı ve gitmek basit sözcüklere örnektir; ancak bu sözcüklerden yapım ekleri veya başka sözcükler eklenerek türetilmiş kalemlik, sütçü, gözlük, kağıthane, halıcı, gider ("Harcama" anlamındaki "gider" sözcüğü kastedilmiştir; "gitmek" fiilinin geniş zaman kipi değil) gibi sözcükler basit değildir.

Basit sözcükler çekim eki almış halde olabilir. Çekim ekleri yeni bir sözcük oluşturmadığından sözcük "basit" olarak kalır. Örneğin aşağıdaki cümlelerdeki "tüm" kelimeler basit hâldedir:

Ben dün okula gitmedim.

Yarın seni ziyaret edeceğim.

Kök

Ana madde: Kök (dilbilgisi)

Kök, bir sözcüğün yapım veya çekim eki almamış, anlamlı en küçük kısmıdır.

 "Basit sözcük" ile "kök" kavramları karıştırılmamalıdır.

Basit sözcükler genellikle kök ve çekim eklerinden meydana gelir, ancak bazen basit bir sözcük kök hâlinde de olabilir. Kök hâlindeki sözcükler ise her zaman basittir. Aşağıdaki örneklerde altı çizili sözcükler basit sözcüklere örnektir:

Anneme bir demet çiçek aldım. (kök hâlinde basit sözcük)

Annem çiçekleri vazoya koydu. (çekim ekleri almış basit sözcük)

https://tr.wikipedia.org/wiki/Basit_s%C3%B6zc%C3%BCk

*

KÖKLER

1-               Kökler, kelimelerin anlamlı parçalarıdır. Meselâ bakış kelimesinde bak köktür. Bakma işinin anlamı bak kökü üzerindedir. Buradan bakma işi anlamını çıkarıyoruz.

2-               Kökler, kelimelerin parçalanamayan kısımlarıdır. Meselâ bak kökü daha fazla parçalanamaz. Parçalanırsa bakmakla ilgili anlamı ortadan kalkar.

3-               Kökler varlıkların ve hareketlerin yalın karşılıklarıdır. Onları bir zaman, şahsa bağlamazlar, soyut olarak ifade ederler.

4-               Kökler, kelimelerin çekirdekleridir. Meselâ gözlemek, gözlem, gözcü, gözcülük, gözlük kelimeleri hep göz kökünden türetilmiştir.

GÖZ= gözlemek, gözlem, gözcü, gözcülük, gözetmen, gözlük, gözlükçü, gözlükçülük, gözlü, gözsüz.....

5-               Her varlık veya hareket için dilde bir kök yoktur. Birbirine yakın varlık veya kavramlar aynı kök etrafında yapılan kelimelerle karşılanır. Meselâ ver kökünden vergi, verim, verimli, verecek, verimlilik gibi.

6-               Kökler eskiden beri var olan ve sonradan yapılamayan dil birlikleridir. Yeniden kök yapılamaz. Ancak yabancı dillerden yeni kökler alınabilir. Radyo-cu, radyo culuk vb.

7-               Dilde iki çeşit kök vardır: isim kökleri, fiil kökleri. Çünkü kâinatta iki çeşit varlıktan söz edebiliriz: 

A-    Nesne

B-    Hareket

İnsan, hayvan, bitki, dağ, orman, taş, toprak, duygu, akıl, hastalık vb. nesnelerdir. Bunların gelmesi, gitmesi, yanması, büyümesi, tükenmesi vs. Hareketlerdir. İşte nesneler isimlerle, hareketlerle fiillerle karşılanmaktadır.

http://www.dilimiz.com/dil/TurkDili/trkdili3.htm

*

Kök

Kök, bir sözcüğün parçalanamayan, anlamlı, en küçükparçasıdır. Sözcüğün kökü bulunurken sondan başa doğru ekler çıkarılır, kalan bölüm köktür.

Örnek

dur         -ak-lar-ı-mız-dan
      Kök

Örnekte de görüldüğü gibi, atabildiğimiz her şeyi attıktan sonra elimizde kalan, daha fazla parçalayamayacağımız “dur-“, bu sözcüğün köküdür.

Kök, sözcüğün tamamıyla anlam ilişkisi taşımalıdır.

Kökler, isim kökü, fiil kökü, sesteş kök ve ortak kök olmak üzere ikiye ayrılır.

1. İsim (Ad) Kökleri

Varlıkların, kavramların, duyguların ismi olan köklere isim kökü denir. İsim kökleri cümle içinde “isim, zamir, zarf, sıfat, edat, bağlaç ve ünlem” göreviyle kullanılabilir. Dilimizde isim kökleri en fazla üç heceden oluşur.

Örnek

» at, bel, göz, kan, kül, o, pek, siz, sol, yol, araba, kitap…

» “içimizden” sözcüğünün anlamlı en küçük parçası “iç” sözcüğüdür. Ancak burada bahsedilen içmek fiili değil, bir şeyin içidir. Bu yüzden “içimizden” sözcüğünün kökü isim köküdür.

» İsim kökleri “-mak / – mek” mastar ekini almazlar.

Örnek

“kalemlik” sözcüğünün anlamlı en küçük parçası yani kökü “kalem” sözcüğüdür.
“kalem” sözcüğüne “-mek” veya “-mak” eklerinden birini getiremeyiz. Bu nedenle “kalem” sözcüğü ad köküdür.

» Yansıma kökler de isim köklerinden sayılır.

Örnek

cız, çat, fıs, güm, pat, şar, vız…

http://www.dil-bilgisi.net/konular/bicim-bilgisi/kok/

*

İsim Kökü Örnekleri

Varlıkları, kavramları, duyguları karşılayan ad soylu sözcüklerdir.
Örnek: şeker, iyi, diş, çiçek, demir, yas, kin…

İsim köklerine “–mak, –mek” mastar ekini getiremeyiz.
Örnek:
“şeker” → şeker–mek olmaz
“çiçek” → çiçek–mek olmaz
“ağaç” → ağaç–mak olmaz

İsim kökleri 4 çeşittir:
a) Varlık kökleri : Çöl, yol, sıra, ev...
b) Nitelik kökleri : İyi, güzel, kötü...
c) Duygu kökleri : Ah, vah, tüh, ey...
d) İlgi kökleri : Ben, sen, o, ile, için...

İsim kökleri cümle içinde "isim, zamir, zarf, sıfat, edat, bağlaç ve ünlem" göreviyle kullanılabilir. Dilimizde isim kökleri en fazla üç heceden oluşur.

Örnek: Karınca, kelebek, araba...

http://www.toplumdusmani.net/modules/wordbook/entry.php?entryID=5694/isim-koku-ornekleri-nedir+isim-koku-ornekleri-ne-demek

*

İsim kökü içine “yansıma kök” dediğimiz doğa ses ve görüntülerinden esinlenerek yapılmış kökler de girer.
fış – kır-
miyav-la-
çıt-ırtı
fıs- ılda-

http://www.turkcebilgi.org/edebiyat/dil-bilgisi/kok---ek--kelime-yapisi-232961.html

*

Yansıma kökler doğadaki sesleri yansıtan ad soylu sözcüklerdir.
Yansıma sözcükler, dildeki sesleri kullanarak doğadaki sesleri taklit etmek amacıyla yapılmıştır.

NOT: Yansıma kökler, ad soylu sözcükler olduğu için “ad kökü” olarak kabul edilir.

“me” (melemek) “hav” (havlamak)
yansıma kök yansıma kök
(ad kökü) (ad kökü)

“vız” (vızıltı) “cız” (cızırtı)
yansıma kök yansıma kök
(ad kökü) (ad kökü)

fıs (fısıltı), şır (şırıltı), çatır (çatırtı, çatırdamak), pat (patlamak), çın (çınlamak), hır (hırıltı), şangır (şangırtı), gıcır (gıcırtı, gıcırdamak), fokur (fokurdamak), tü (tükürmek)…

http://fiil-koku-ornekleri.bunedir.org/

*

http://www.alasayvan.com/eski-misafir-sorulari/396026-25-tane-isim-koku.html
*

Fiil kökleri

Fiil kökleri hareket anlamı taşıyan sözcüklerdir.

sus–, sev–, üz–, kaç–, çalış–, kork–, çürü–, işit–, ört–, kok–…

Fiil köklerine “–mak, –mek” mastar ekini getirebiliriz.

“sev–” → sev–mek olur

“dök–” → dök–mek olur

“vur–” → vur–mak olur

NOT: Fiil köklerini ad kökleri gibi tek başına yazıp söyleyemeyiz. Mastar durumundaki fiil köklerinin sonuna ya kısa çizgi (–) konur ya da “–mak, –mek” mastar eki getirilir. Fiilin sonuna konan kısa çizgi (–), “mak, mek” diye okunur.

“yırt–” (okunuşu: “yırtmak”)

“çürü–” (okunuşu: “çürümek”)

Fiil köklerini tek başına yazarsak, emir kipinin 2. tekil kişisiyle çekimlemiş oluruz.

“sus” → “Sen sus.” anlamına gelir.

(Emir kipinin 2. tekil kişisiyle çekimlenmiş.)

“çık” → “Sen çık.” anlamına gelir.

(Emir kipinin 2. tekil kişisiyle çekimlenmiş.)

http://fiil-koku-ornekleri.bunedir.org/

*

Sesteş Kökler

Yazılışları aynı olan , fakat anlamları birbirlerinden farklı olan köklerdir.

NOT: Sesteş kökler arasında anlamsam açıdan en ufak bir anlam ilgisi yoktur.

Sesteş Köklere Örnekler

Ad Fiil
“gül” → gül: “çiçek, bitki” gül–: “gülümsemek”
“kır” → kır: “şehir dışında kalan kır–: “parçalamak”
boş ve geniş yer”
“kaz” → kaz: “suda ve karada yaşayan, kaz–: “toprağı eşmek”
uçabilen kuş türü”
“büyü” → büyü: “sihir” büyü–: “irileşmek, gelişmek”
“kan” → kan: “damarlarımızdaki kan–: “inanmak, aldanmak”
kırmızı sıvı”
“taş” → taş: “sert, katı madde” taş–: “sıvı maddelerin taşması”
“var” → var: “mevcut, bulunan” var–: “ulaşmak, erişmek”


http://www.maviylepembe.net/sestes-kok-nedir-kisaca-sestes-kok-ornekleri-4070.Aspx#ixzz3nWoy8N8H
*


Ortak Kök

Dilmizde bazı sözcüklerin yazılışları aynı, anlamları farklıdır. Bu tür sözcüklere sesteş sözcükler denir. Sesteş sözcükler bazen isim, bazen de fiil anlamı taşırlar. Hem isim, hem de fiil anlamı taşıyan bu sözcüklerin köklerine, ortak (sesteş) kök adı verilir

Kök

İsim Kök

Fiil Kök

Ortak Kök

Yüz  = :-) isim                                                                                           Yüzünde (surat) kocaman bir sivilce vardı

Yüz  = 100 isim                                                                                        Çantasını yüz (sayı) liraya almış

Yüz  = denizde yüz- fiil                                                                             Bütün yaz denizde (su kütlesi)  yüzdük.                    

Yüz  = hayvanın derisini yüz- fiil                                                             Önce hayvanın derisini yüzdüler. (ayırmak)

Örnekler:

Bin = 1000          Al = kırmızı           Yaz = mevsim

Bin = bin-            Al = al-                   Yaz = yaz-

http://turkcebilginoktasi.blogcu.com/ortak-kok/12198190
*

Kök ve Gövde

Bir sözcüğün anlam ifade eden en küçük birimi- ne kök denir. Bir başka deyişle kök, bir sözcüğün ekleri çıkartıldıktan sonra geriye kalan an- lamlı en küçük parçasıdır. Köklere çeşitli eklerin getirilmesiyle oluşan anlamlı birliğe ise gövde denir. Gövdeler, köklerden meydana geldiği için her zaman kök ve gövde arasında bir anlam bağı bulunmalıdır;
“yükseklik” kelimesini inceleyelim:
“yükseklik” kelimesinin kökü “yük” değil “yük- sek”tir. Çünkü “yük” kelimesinin “yükseklik” keli- mesi ile anlamca herhangi bir ortak yönü yoktur.

YE → Yapım Eki
Eğer kök, eylem anlamı içeriyorsa fiil, içermiyor- sa isim kökü olarak nitelendirilir.Arabayı hızlı sürer.”sür” burada eylem bildirdiği için fiil köküdür.Kitaplıkta hayatımın en güzel anlarını geçirdim.Cümlede kitap kökü herhangi bir eylem bildirmez. Dolayısı ile isim köküdür.
Bir kök hem isim hem fiil kökü olabilir. Buna ikili (ortak) kök denir.

1. Yemeğin tadına baktı.
2. Yemeği tattı.

1. cümledeki tat kökü eylem bildirmediği için isimdir.
2. cümledeki tat kökü ise eylem bildirir. Dolayı- sıyla fiil köküdür.

Ses taklidinden oluşan (yansıma) kökler isim kökü sayılır.havlamak → “hav” isim köküdür. tıkırtı → “tık” isim köküdür.

Hangi kelimenin kökü çeşidi yönünden diğerlerinden farklıdır?

A) Konak B) Uçurtma
C) Yolcu D) Yetki
1998 DPY
A seçeneğindeki sözcüğün kökü “konmak”, B seçeneğindeki sözcüğün kökü “uçmak”, D seçe- neğindeki sözcüğün kökü “yetmek” fiilleridir. Çünkü bu sözcükler iş, oluş, hareket bildirmek- tedir. C seçeneğindeki “yolcu” sözcüğünün kökü “yol” ismidir. Eylem anlamı yoktur.
Yanıt B

http://www.bilgicik.com/yazi/kok-ve-govde-konu-anlatimi/

*

*

Yapısına Göre Sözcükler

1. Basit Sözcükler

2. Türemiş Sözcükler

3. Birleşik Sözcükler

Basit Sözcükler

·         Yapım eki almayan sözcüklerdir

·         Çekim eki alabilirler

·         Kök halinde bulunurlar

Kitap, Ol, Mavi, Kim

Kitab-ı, Ol-acak, Mavi-y-di, Kim-den

Not: Yabancı dillerden dilimize giren sözcükler, kendi dillerinde ek alsa dahi, dilimizde “basit sözcük” kabul edilir Selamet, Edebiyat, Nadan, Mesuliyet

Türemiş Sözcükler

Kök veya gövde halindeki kelimelere yapım ekleri eklenerek meydan gelen yeni kelimelere TÜREMİŞ KELİME denir

Kelimeler, sonlarına bazı ekler alarak değişik biçimlerde cümlede kullanılırlar

Aldıkları yapım ekleriyle yeni bir anlam kazanan sözcüklerdir  Kök + yapım eki = Türemiş Kelime

Kök halindeki sözcük isim, sıfat, fiil, zamir, zarf olabilir

Örnek: Sucu (isim + yapım eki) Güzellik (sıfat + yapım eki) Geliş (fiil + yapım eki) Benlik (zamir + yapım eki) Çokluk (zarf + yapım eki)

Bir soruda birçok türemiş kelime verilip farklı olan soruluyorsa, türemiş kelimenin köküne bakılır ve hangi tür kökten türemiş olduğu tespit edilir

Örnek: Geliş - Bakış - Bilgi - Gözcü arasında farklı olan "gözcü" sözcüğüdür, çünkü diğerleri fiilden, "gözcü" ise isimden türemiştir

Kök ile türemiş sözcük arasında mutlaka anlam ilişkisi bulunmalıdır

Örneğin, "sucuk" kelimesi basit bir kelimedir, çünkü su + cuk olamaz, yani "su" ile "cuk" arasında anlam ilişkisi yoktur

Türemiş kelime mutlaka bir adet yapım eki ile oluşmak zorunda değildir

Kök kelime birden çok yapım eki alabilir

Türemiş sözcük çekim eki alacaksa, çekim eki yapım ekinden sonra gelir

Not: Dilimize yabancı dillerden gelen sözcükler, geldikleri dilde türemiş de olsalar, basit sözcükler sayılmalıdır

·         Faaliyet, televizyon, mesuliyet, fotoğraf Ancak, bu tür sözcükler Türkçe yapım ekleri alıp türemişlerse birer türemiş sözcük sayılırlar

·         Televizyoncu, mesuliyetli, fotoğrafçı çalışkan-balıkçı-evli-kalemlik-ormanlık-ağaçlık-çamlık-tuzluk-biberlik

Birleşik Sözcükler

Dilimizde yeni bir kavramı karşılamak için yararlandığımız yollardan biri, kelime birleştirmesidir

Kelime birleştirmesi yoluyla kurulan sözlere birleşik kelime adı verilir

Birleşik kelimeler söz varlığımızda geniş bir yer tutar

Birleşik kelime terimi için bileşik kelime denilmesi yanlıştır

Dilimizde belirtisiz isim tamlamaları, sıfat tamlamaları, isnat grupları, birleşik fiiller, ikilemeler, kısaltma grupları ve kalıplaşmış çekimli fiillerden oluşan ifadeler, yeni bir kavramı karşıladıkları zaman birleşik kelime olurlar: yer çekimi, hanımeli, ses bilgisi; beyaz peynir, açıkgöz, toplu iğne; eli açık, ayak yalın, günü birlik, sırtı pek; söz etmek, zikretmek, hasta olmak; gelebilmek, yazadurmak, alıvermek; çoluk çocuk, çıtçıt, ev bark; baş üstüne, günaydın; sağ ol, ateşkes, külbastı

http://www.forumdas.com/forum/konu/basit-turemis-ve-birlesik-kelime-ornekleri.98373/

*

Basit Sözcük (Kelime) Ne Demektir?

Basit sözcük, Türkçede hiçbir yapım eki almamış sözcüktür. Yalın haldedir ve başka bir sözcükle birleşmedikçe veya yapım eki almadığı sürece basit kalır.

• Kalem, süt, göz, kâğıt, halı ve gitmek basit sözcüklere örnektir.

Basit sözcükler çekim eki alabilirler. Çekim ekleri yeni bir sözcük oluşturmadığından sözcük “basit” olarak kalır. Örneğin aşağıdaki cümledeki “tüm” kelimeler basit hâldedir:

• Ben dün okula gitmedim.

Kök

“Basit sözcük” ile “kök” kavramları karıştırılmamalıdır. Basit sözcükler genellikle kök ve çekim eklerinden meydana gelir, ancak bazen basit bir sözcük kök hâlinde de olabilir. Aşağıdaki örneklerde altı çizili sözcükler basit sözcüklere örnektir:

• Anneme bir demet çiçek aldım. (kök hâlinde basit sözcük)
• Annem çiçekleri vazoya koydu. (çekim ekleri almış basit sözcük)

Türemiş Sözcük (Kelime) Ne Demektir?

Türemiş sözcük, ad ve eylem köklerine yapım ekleri getirilerek türetilen kelimelerdir. İkiye ayrılır:

1. İsimden türeyenler: İsimlere yapım ekleri getirilerek yapılan kelimelerdir.

Örnek: tuz-lu, demir-ci, odun-luk, akıl-sız-lık…

1. Fiilden türeyenler: Fiillere yapım ekleri getirilerek yapılan kelimelerdir.

Örnek: sev-gi, sar-gı, bak-ım, yat-ır

Birleşik Sözcük (Kelime) Ne Demektir?

Birleşik kelime veya birleşik sözcük, dilde yeni bir kavramı karşılamak amacıyla iki veya daha çok kelimenin kaynaşarak oluşturduğu kelime. Bu söz öbeklerini oluşturan kelimeler ses düşmesi,ses türemesi, sözcük türü kayması veya anlam kayması açısından aralarına ek giremeyecek kadar kalıplaşmıştır.

Belirtisiz isim tamlamaları, sıfat tamlamaları, birleşik fiiller, ikilemeler, kalıplaşmış çekimli fiillerden oluşmuş ifadeler yeni bir kavramı karşılıyorsa bileşik sözcük olurlar.

Yazım

Birleşik sözcüklerin bir kısmı birleşik, bir kısmı ayrı yazılır.

Birleşik kelimeler en az iki sözcükten oluşur. Kelimelerden en az biri anlamını kaybetmişse veya kelimeler birleştiğinde ses düşmesi veya ses türemesine uğramışsa bitişik yazılırlar. Örneğin:yalıçapkını, affetmek, azletmek, sivrisinek, açıkgöz, hanımeli, alıvermek, vb.

http://www.nenedirvikipedi.com/edebiyat/basit-sozcuk-kelime-nedir-turemis-sozcuk-kelime-nedir-birlesik-sozcuk-kelime-nedir-ornek-kelimeler-4793.html

*

Bileşik Kelimeler, Sözcükler

a) Kuruluşlarına Göre Bileşik Kelimeler, Sözcükler

(İki ya da daha çok sözcüğün birleşip kaynaşmasından oluşan sözcükler yapıca bileşiktir.)

-Belirsiz ad tamlaması biçiminde yapılanlar :

Örnek : Buzdolabı, Çörekotu, Aslanağzı, Dilbilgisi

-Takısız ad tamlaması biçiminde yapılanlar :

Örnek : Atatürk, Konutkent, Kadıköy, Anıtkabir

-Sıfat tamlaması biçiminde yapılanlar :

Örnek : Sivrisinek, Akdeniz, Yalınayak, Kocatepe

-Cümle biçiminde kalıplaşanlar :

Örnek: Gecekondu, Külbastı, Mirasyedi, İmambayıldı

-Bir ad, bir eylem kökünün birleşip kaynaşmasından yapılanlar :

Örnek : Erol, Şenol, Seyret, Karnıyarık

-İki eylem kökünün birleşip kaynaşmasından oluşanlar :

Örnek : Çekyat, Uyurgezer, Gelgit, Biçerdöver

-İki yansıma sözcüğün birleşip kaynaşmasından oluşanlar:

Örnek : Çıtçıt, Gırgır, Cırcır, Pırpır

-Ses değişimiyle oluşan bileşik sözcükler :

Örnek:

Ne + için       Niçin

Pazar + ertesi              Pazartesi

Kahve + altı  Kahvaltı

Kayın + ana  Kaynana

b) Anlamlarına Göre Bileşik Kelimeler, Sözcükler

(İki ya da daha çok sözcüğün birleşip kaynaşmasından (bilgi yelpazesi.net) oluşan sözcükler yapıca bileşiktir.)

-Bileşik sözcüklerin büyük çoğunluğunda, birleşen her iki sözcük de kendi anlamının dışına kaymıştır.

Örnek: Hanımeli, Aslanağzı, Kuşbaşı, Kadınbudu

-Bileşik sözcüğü meydan getiren sözcüklerden biri kendi anlamında, diğeri kendi anlamının dışında kullanılmış olabilir.

Örnek: Ateşböceği, Basımevi, Aşçıbaşı, Başçavuş

-Bileşik sözcüğü oluşturan her iki sözcük de kendi anlamında kullanılmış olabilir.

Örnek : Bilirkişi, Uyurgezer, Buzdolabı, Toplumbilim

Görüldüğü gibi birleşik kelimeler bitişik de ayrı da yazılabilmektedir.

http://bilgiyelpazesi.net/egitim_ogretim/konu_anlatimli_dersler/turkce_dersi_ile_ilgili_konu_anlatimlar/birlesik_kelimeler_birlesik_sozcukler_ozellikleri_cesitleri_1.asp
*

BİRLEŞİK KELİMELER

Dilimizde yeni bir kavramı karşılamak için yararlandığımız yollardan biri, kelime birleştirmesidir. Kelime birleştirmesi yoluyla kurulan sözlere birleşik kelime adı verilir. Birleşik kelimeler söz varlığımızda geniş bir yer tutar. Birleşik kelime terimi için bileşik kelime denilmesi yanlıştır.

Dilimizde belirtisiz isim tamlamaları, sıfat tamlamaları, isnat grupları, birleşik fiiller, ikilemeler, kısaltma grupları ve kalıplaşmış çekimli fiillerden oluşan ifadeler, yeni bir kavramı karşıladıkları zaman birleşik kelime olurlar:

yer çekimi, hanımeli, ses bilgisi; beyaz peynir, açıkgöz, toplu iğne; eli açık, ayak yalın, günü birlik, sırtı pek; söz etmek, zikretmek, hasta olmak; gelebilmek, yazadurmak, alıvermek; çoluk çocuk, çıtçıt, ev bark; baş üstüne, günaydın; sağ ol, ateşkes, külbastı.

Görüldüğü gibi birleşik kelimeler bitişik de ayrı da yazılabilmektedir.

A. Bitişik yazılan birleşik kelimeler (Bitişik kelimeler)

B. Ayrı yazılan birleşik kelimeler

http://www.imla.dilimiz.com/TDK/birlesikkelimeler.HTM

*

Bitişik Yazılan Birleşik Kelimeler
Ayrı Yazılan Birleşik Kelimeler

*

SÖZCÜKTE YAPI KONUSUNUN TÜM İÇERİĞİ

(Görüntülemek istediğiniz konu başlığına tıklayınız.)

http://www.dil-bilgisi.net/konular/bicim-bilgisi/sozcukte-yapi/

SÖZCÜKTE YAPI

» Kök

• İsim (Ad) Kökleri
• Fiil (Eylem) Kökleri
• Sesteş Kökler
• Ortak Kökler

» Gövde

• İsim (Ad) Gövdeleri
• Fiil (Eylem) Gövdeleri

» Ek

• Yapım Ekleri
• Çekim Ekleri
  • İsim Çekim Ekleri
    • Çokluk Eki
    • Durum Ekleri
    • İlgi Ekleri
    • İyelik Ekleri
    • Eşitlik Ekleri
  • Fiil Çekim Ekleri
    • Kip Ekleri
    • Şahıs Ekleri

» Yapı Bakımından Sözcükler

• Basit Sözcükler
• Türemiş Sözcükler
• Birleşik Sözcükler
• Yapılarına Göre Birleşik Sözcükler
  • Birleşik İsim
  • Birleşik Fiil
• Oluşumlarına Göre Birleşik Sözcükler