Hüsn-i ta'lil

Edebî Sanatlar 

Anlama Dayalı Söz Sanatı

Hüsn-i ta'lil  (Güzel Neden Bulma)

Hüsn-i ta'lil, nedeni bilinen bir olay, olgu ya da durumun gerçek nedenini bir yana bırakıp; onu hoşa gidecek hayalî bir nedenle açıklama ve anlamlandırma sanatıdır. Her olayı veya olguyu güzel bir sebebe bağlama sanatıdır.

Hüsn-i talilde gösterilen neden gerçek olmamalı, fakat güzel olmalıdır. Gösterilen neden gerçek olursa hüsn-i ta’lil yapılmış olmaz. Şair, dış dünyaya duygularının penceresinden bakar ve bu sanata başvurur, böylece şiirini, değişik bir hayal dünyası ile zenginleştirir.

Hüsn-i Ta’lil Sanatına Örnekler:

“Gülleri kırmızı olduğu için seviyorum.” dediğimizde hüsn-i talil yapmış olmayız. Ancak “Güller, yüzünün renginden utandığı için kızardı.” dediğimizde hüsn-i ta’lil yapmış oluruz. Çünkü güllerin kırmızı olmasını biz farklı bir nedene bağlamış olduk:

Yüzünün renginden utandığı için güller kızardı.

“Saksıda ruhumun bütün yası var

Derdimle soluyor açılan gonca”

dizelerinde gonca, açılmamış veya açılmak üzere olan çiçektir. Goncanın solma nedeni ise genellikle susuz kalmasıdır. Ama şair bu geçek nedeni dikkate almayıp, goncanın solmasını kendince güzel bir nedene bağlamıştır: Benim derdimi öğrendiği için gonca soluyor.

« ...hüsn-i talil çeşmesi akar gönüllere ... »

Faruk Nafiz Çamlıbel

Suyun akması gerçekte eğimle ilgilidir. Fakat şair bu gerçek nedeni bir kenara bırakıp, onu daha güzel bir hayalî nedene bağlamıştır. Şaire göre suyun akma sebebi; susuz kalan bir gül bulup, ona su vermektir.

Sirişküm yer komadı cûlara sahrâ-yı ‘âlemde

şikâyet etmege deryâya oldılar revân yer yer

Selîkî

(Gözyaşım, ırmaklara âlem ovasında yer bırakmadı./ Irmaklar şikâyet için deryaya doğru aktı.)

Irmaklar, tabiat kuralları, yerçekimi kuralı gereği yukarıdan aşağıya doğru, ovalardan denizlere doğru akarlar. Şair, beyitte hüsn-i ta’lil sanatı yaparak ırmakların okyanusa doğru akmalarını güzel bir nedene bağlamıştır. Âşığın gözyaşları âlem sahrasını o kadar doldurmuştur ki ırmaklara akacak yer kalmamıştır. Irmaklar da bu hali şikâyet etmek üzere okyanusa doğru akmaya başlamışlardır.

‘acebdür bî-sütûn dedükleri bu kasr-ı eflâke

çıkup göke direk olmışken âhumdan duhân yer yer

Selîkî

(Ahımın dumanı göklere çıkıp direk olmuşken bu göklerin kasrına sütunsuz denmesine şaşılır.)

Gökyüzü zaten direksiz bir vaziyette bir kubbe gibi başımızın üstünde durmaktadır. Fakat şair, felek sarayına sütunsuz denilmesine şaşırmaktadır. Aslında şairin ahları gökyüzüne yükselmekte ve gök kubbeyi bir direk gibi tutmaktadır. Şair burada, hüsn-i ta’lil sanatı ile gök kubbenin hava durmasının sebebi olarak kendi ahlarının ona direk görevi görmesini göstermektedir.

Hüsn-i talil’de de tecâhül-i arif’te olduğu gibi gerçek bir nedeni bilmezlikten gelme gibi bir durum vardır. Hüsn-i talil’i, tecâhül-i ariften ayıran yön, gerçek bir olayın hayali nedene bağlanmasıdır.

“Güzel şeyler düşünelim diye yemyeşil oldu ağaçlar.” cümlesinde; ilkbaharda doğanın uyanması, ağaçların yapraklanması gibi gerçek bir olay, hayali bir nedenle açıklanmış.

Leyla gelin oldu, Mecnun mezarda,

Bir susuz yolcu yok şimdi dağlarda;

Ateşten kızaran bir gül arar da,

Gezer bağdan bağa çoban çeşmesi.

Üçüncü ve dördüncü dizelerde çoban çeşmesinin gezmesinin nedeni, gerçek sebebi dışında, kırmızı bir gül aramasına bağlanarak hüsn-i ta’lil sanatı yapılmıştır.

Test

1.          Kendi hüsnünden utanmış da kızarmış yanağı

            Yüzün örtüp kapamış saçları baştan aşağı

Bu dizelerde yer verilen sanat aşağıdakilerden hangisidir?

A) Hüsnütalil       

B) Tezat

C) Tevriye            

D) Cinas

E) Mecazımürsel

*
2. Aşağıdakilerden hangisi mecaz anlama dayalı bir söz sanatı değildir?

A) Ad Aktarması

B) Kinaye

C) Sehl-i Mümteni

D) Hüsn-i Talil

E) İntak

*
3.I. Hasret çeken gönüller kuşatmış ocağı.

II. Kan tükürsün adını candan anan dudaklar

III.Sana benim gözümle bakan gözler kör olsun.

3.Yukarıda numaralanmış örneklerde altı çizili kelimelerde görülen söz sanatı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Mecaz-ı Mürsel

B) Hüsn-i Talil

C) Teşhis

D) Tenasüp

E) Açık İstiare

*
4. Aşağıdaki dizelerden hangisinde “hüsn-i  talil ” sanatı vardır?

A)   Sevdiğin vefasız çıktı dediler

       Kalbin bir mabetti yıktı dediler

B)   Dertliyim, yalnızım, şu gönlüm kırık

       İçimde sönmeyen bir kor ayrılık.

C)   Sevgine güvenim yıkıldı gitti

      Sen böyle istedin bu masal bitti

D)   Hâlâ o günleri anar mısın sen,

       Ağlasam benimle ağlar mısın sen?

E)   Baharla gelirsen kuşlar ötecek

       Haberler yolladım güneş gülecek

*

5.   Aşağıdaki dizelerden hangisinde hüsn-i talil sanatı vardır?

A)   Mesut olmuş görmek isterdim hepinizi

B)   Güllerle doldu, seni gülerken gördü de dağlar

C)   Meğer duyacakmışım bir sabah öldüğünü

D)   Büyüyor gökten inip toprağa yaklaştıkça

E)   Kahkahası bir bülbül nağmesini andırır

*

6.  Doğal bir olayın gerçek nedeninin dışında hoşa gide­cek başka bir nedene bağlanmasına hüsn-i talil sanatı denir.

Aşağıdaki dizelerden hangisinde bu sanatın örneği vardır?

A)   Seni görmüş deli gönlüm, yanmış seni sevmiş

B)   Bir türküdür yakmış bülbül, güller açıvermiş

C)   Ayrılan yolun sonunda dudaklarda bir ah olur

D)   Gönlümün akşamında güneş sensiz doğmuyor.

E)   Döndü Mecnun’a gönül, her gece Leyla diyerek

*

7. Bir eylül akşamı kaybetmiştim annemi
    Eylül yaşlı gözleriyle paylaşmıştı derdimi

Bu dizelerde şair, eylül yağmurunun, annesinin acısını paylaşmak için yağdığını söyleyerek yağmurun yağmasını başka bir nedene bağlamıştır.

Bu şekilde yapılan sanat aşağıdakilerden hangisidir?

A)   Tecahül-i arif
B)   Hüsn-i ta'lil
C)   Kapalı istiare
D)   Temsili istiare
E)    Mecaz-ı mürsel

*

 8.     Avazeyi bu aleme Davud gibi sal

Baki kalan bu kubbede hoş bir sada imiş

Yukarıdaki beyitte aşağıdaki söz sanatlarından hangisi yoktur?

A) Telmih                                        

B) Teşbih

C) Hüsn-ü Talil                                

D) Tevriye

E) Açık istiare

*

9.   Yasemin saçlarını öpsün diyerek

Bak tarak kaç dilim olmuş kanıyor

Yukarıdaki dizelerde bulunan söz sanatı aşağı­dakilerden hangisinde vardır?

A)     Haziranda kiraz dalı, çocuklar uzansın diye Yere doğru eğilir.

B)     Sihirdir şüphesiz bütün bu şeyler Bakışın zihnimi perişan eyler

C)     Sen raksına dalarken için titrer derinden Çiçekli bir sahnede beyaz bir kelebeğin

D)     Geçmiş günü beyhude yere yad etme Bir gelmemiş can için de feryad etme

E)     Bahar erdi yine düştü letafet gülistan üzre

Yine oldu zeminin lütfü galip asman üzre

*

10.     Dünya bir sema tutturmuş gidiyor.

Yukarıdaki dizede dünyanın dönmesi sema yapma isteğine bağlanmış. Bu şekilde oluşan söz sanatı aşağıdakilerden; hangisidir?

A) Teşhis                                       

B) Kinaye

C) Teşbih                                       

D) Hüsn-ü Talil

E) İstiare

*

11.     Bülbül güle aşkını verdi
Gül, bülbüle ihanet etti
Batırınca iğnesini bülbüle
Bülbül kanından ona renk verdi

Bu dörtlükte en belirgin söz sanatı aşağıdaki­lerden hangisidir?

A) Tenasüp                                     

B) Teşhis

C) Telmih                                       

D) Hüsn-ü Talil

E) İrsal—i Mesel

*

12.   Aşağıdaki dizelerin hangisinde hüsn-ü talil voktur?

A)     Birçok giden memnun ki yerinden

Çok seneler geçti dönen yok seferinden

B)     Bir an önce görünsün diye Akdeniz Toroslarda ağaçlar hep bodur kalır.

C)     Gölgesi bile o şaha aşık olmuş da Onun peşi sıra gider durur.

D)     Ne zaman seni düşünsem Bir ceylan su içmeye iner

E)     Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsın
Gömelim gel seni, tarihe desem sığmazsın

*

Cevap anahtarı: 1.A,2.D,3.B, 4.E, 5.B, 6.B,7. B, 8.C, 9.A, 10. D,

11. D, 12. E,

=================

Kaynaklar:

http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt6/cilt6sayi27_pdf/bayram_omer.pdf

http://www.hatayinstari.com/egitim-dunyasi/husnu-talil-sanati-nedir-ornekli-anlatim.html

http://www.edebiyatogretmeni.org/husn-i-talil-guzel-neden-bulma/

http://www.cokbilgi.com/yazi/husn-i-talil-guzel-neden-bulma-sanati/

https://tr.wikipedia.org/wiki/H%C3%BCsn-i_ta%27lil