Ulama

Edebî Sanatlar 

Lafızla (sözle) İlgili  Söz Sanatı

Ulama

Bir sözcüğün sonunda bulunan ünsüz harfin kendinden sonra gelen ve ünlüyle başlayan sözcüğe, bitişik okunmasına ulama denir. Özellikle aruz ölçüsünde kalıba uydurmak için ulama yapılır ve bu durum bir çeşit sanat sayılır.

Başka bir tanım:

Ünsüzle sonlanan bir sözcükten sonra ünlüyle başlayan bir sözcük gelince ünsüzle ünlünün bir hece gibi bağlı okunmasına “ulama” denir.

Ulama bir söyleyiş güzelliği ve akıcılığı yaratır. Bu uygulama yazı diline geçmez.

Ulama aruz ölçüsünde kapalı bir heceyi kısa hece yapmaya yarar.

Bileşik sözcüklerin oluşumunda ulama varsa sözcük hecelerine ayrılırken bu ilke gözetilir.

Arabanın önüne çıkan adam az daha eziliyordu.

Noktalama İşareti varsa ya da ulama yapılınca anlam değişikliği olacaksa, ulama yapılmaz.

İhtiyar, elindeki paketi zor taşıyordu. (Ulama yoktur)

Sözcüğe gelen ek yok. (gelenek) (Ulama var)

Oraya varsak aryayı gösteririm. (Ulama var)

Güzel bir ev satın aldık.

Bu cümlede, ” bir ” sözcüğü ile ” ev ” sözcüğü arasında ulama vardır. Yine ” satın ” ile “aldık ” sözcükleri arasında da ulama vardır.

Portokal, ağaçta yetişen turunçgil meyvelerdendir.

Bu cümlede, ” portokal ” ile ” ağaçta ” sözcükleri arasında ulama yoktur. Çünkü; bu iki sözcük arasında noktalama işaretlerinden olan virgül ( , ) vardır.

Taze kan almış gibi koşuyordu.

Bu cümlede, ” kan ” ile ” almış ” sözcükleri arasında ulama yoktur. Çünkü, bu iki sözcük bitişikmiş gibi okunduğunda başka bir anlam, başka bir sözcük oluşmaktadır. Oluşan sözcük ise ” kanalmış ” dır.

Bileşik sözcüklerin hecelere ayrılmasında, ulama kuralına uyulur.

İlk + okul = İlkokul

Bu oluşumdan meydana gelen ve yeni bir anlam kazanan bileşik ” İlkokul ” sözcüğü hecelerine ayrılırken, kendini oluşturan ” ilk ” ve ” okul ” sözcüklerinin ayrı ayrı hecelerine ayrılmasına uygun olarak hecelerine ayrılmaz. Ya nasıl ayrılır?

Şöyle ayrılır: İl – ko – kul

Halbuki ” İlk ” ve ” okul ” sözcüklerini ayrı ayrı hecelerine ayırırken şöyle yaparız:

İlk= – İlk

Okul = O – kul

Çünkü, ” İlkokul ” sözcüğü bileşik sözcüktür. Yukarıda da belirttiğimiz gibi, bileşik sözcüklerin hecelere ayrılmasında ULAMA kuralına uyarız.

Yani; “sessiz harf ile biten bir sözcükten sonra, sesli harf ile başlayan bir sözcük gelirse, bu iki sözcük bitişikmiş gibi okunur. ” Hecelere ayırmada ise, böyle iki sözcük bileşmiş olduğu için sessiz harften sonra gelen sesli harfler, sessiz harfe ile birleştirilerek hecelerine ayrılır.

Kızıl = Kı – zıl

Ay = ay

Kızlay = kı – zı – lay

Baş = baş

Öğretmen = öğ – ret – men

Başöğretmen = ba – şöğ – ret – men

Ulama Sanatına diğer Örnekler:

“Mehmet Akif Ersoy” adını düşünelim. Ulama ile biz bu adı birbirine ekleyerek daha seri bir şekilde söyleyebiliriz: mehme – taki – fersoy.

Ulama sadece söyleyişte olur. Yukarıdaki örnekte olduğu gibi söyleme ve okuma sırasında sözcükler adeta birbirine birleştirilir; ancak bu yazıda gösterilmez.

“Artık uzak ve hatıralaşmış, güneşli yaz

Yaprakların tabiatı örten pasındadır

Her an, yaz ortasında hayal ettiğim Boğaz

Masmavi, göz kapaklarımın arkasındadır”

Bu dörtlüğün beş yerinde ulama yapılabilir. Dikkat ederseniz işaretli yerlerin hepsinde ilk sözcük ünsüz ile bitmiş, ikinci sözcük ünlü ile başlamıştır.

Bir ay önce gelen adamın adı neydi ?

Bu cümle konuşma dilinde:

Birayönce gelenadamınadı neydi ?

Beklenenolay sonunda patlak verdi.

Evimizinarkasında bodurağaçlar vardı.

Yolumuzunüstüne biraraba çıktı.

Bahçemizde çeşitli ağaçlar ve hanımelleri vardı.

Bu cümledeki "hanımeli" sözcüğü de ulama özelliğine sahip bir bileşik sözcüktür. "Hanım + eli" Bu nedenle hecelerine ayrılırken bu özellik dikkate alınır :  ha - nı - me - li.

Test


1.Derken bir düdük (I) öttü (II) ansızın

         Bembeyaz (III) gemi (IV) gitgide (V) ufaldı

         Korkunç (VI) yalnızlığıyla (VII) baş başa

         Rıhtımda bir (VIII) adam kaldı

Bu dizelerdeki numaralanmış yerlerin hangilerinde ulama vardır?

A) I. ve VIII.                      

B) II. ve V.                      

C) III. ve VI.

D) IV. ve VII.                 

E) V. ve VII. 

*

Cevap anahtarı: 1.A, 

=================

Kaynaklar:

http://www.diledebiyat.net/ses-bilgisi/ulama

http://www.diledebiyat.net/ses-bilgisi/ulama

http://www.duseyazanlar.com/kunye/ulama-nedir-ulama-kelime-anlami-nedir.html/

http://www.edebiyatsayfasi.com/ulama/

http://www.edebiyatogretmeni.org/ulama/