Edebî Sanatlar
Cezâlet
Cezalet (1. anlamı)
(Divan edebiyatı terimi) Bazı kelimelerin kulağa kuvvetli
gelmesi hali.
BSTS / Edebiyat ve Söz Sanatı Terimleri Sözlüğü
Cezalet (2. anlamı)
Sözcüklerin, savaş ve benzeri konulardaki sertliğe
-sesleriyle- uygun düşerek kulağı okşamaları:
Kemend-i can-gündazı ejder-i
kahrolsa cellâdın
Müreccahtır yine bin kerre
zencir-i esaretten
Namık Kemal
BSTS / Yazın Terimleri Sözlüğü
Cezâlet şiirde söyleyişleri kulağa sert gelen sözcükleri
tanımlar.
Uyumu konuya göre ayarlayan önemli bir anlatım şeklidir.
Örneğin, sanatçı şiddet, büyüklük, vakar, ölüm, korku, savaş gibi konuları
anlatırken ya da işlerken, sözcükleri de anlattığı konuya uygun düşecek kalın
sesliler arasından seçer. Savaşı anlatırken çekâçâk, gülbank gibi sözcüklerin
kullanılması gibi. Bu tür kalın seslilere elfâz-ı cezele, taşıdıkları niteliğe
de cezâlet denir.
Edebiyat terimi
olarak cezalet nedir?
Sertlik. Söylendiklerinde kulağa sert, kaba gelen kelimelerin
bir ifade veya yazı içinde bir araya gelmesi durumu. Rikkâtin (bkz.) tersidir.
Belâgatçılar, kelimelerin bir kısmını (toprak, ağaç, çarh, arz vb.) “elfâz-ı
cezle”, bir kısmını da (şiir, edîb, sevgili, sen vb.) “elfâz-ı rekîka” diye nitelemişlerdir.
‘Eda’nın ‘müedda’ ile, yani lafzın mana, daha açığı üslûbun ‘mevzu’
ile muvafık olması için kelimelerin rikkat ve cezaletine dikkat etmek
gerektiğini” öğütleyen Tahir’ül Mevlevîbu hususta bir de örnek verir:
“Beşikteki bir yavrucuğunuyuduğunu anlatmak için ‘mışıl mışıl’ tabiri
kullanılır. Çünkü mevzuun rikkati öyle bir rikkati gerektirir. Onun yerine ‘horul horul’ tabiri kullanılacak olsa o
kelimelerin cezâleti, adeta çocuğu uykudan uyandırır ve korkutur.”?
Büyük şairler, adeta bir kelime kuyumculuğu yaparak,
seçtikleri sözcüklerin dile getirdikleri duygu ve düşüncelerle uygunluk içinde
olmasına özen göstermişlerdir. Bu bağlamda, Yahya Kemal’in titizliği edebiyatla
içli dışlı olanların malûmudur.
(Prof.Dr.Turan Karataş / Edebiyat Terimleri Sözlüğü)
Cezâlet Sanatına Örnekler:
Saflar düzüp hücum hücum
edilecek hayl-i düşmene
Dehşet âsimân u zemîn pür-figân
olur
Evc-i havâda çekâçâk ı tigden
Âvaz-ı ra’d u sâika reh-gümkünân
olur
Nefi
============
Kaynaklar:
http://ne-demek.net/anlam%C4%B1/cezalet-ne-demek.html
http://www.samanyoluhaber.com/bilgi/soru/Edebiyatta-Cezlet-Nedir_1005/
https://tr.wikipedia.org/wiki/Cez%C3%A2let