Hüsnütabir

Edebî Sanatlar 

Hüsnütabir (güzel ifade)

Hüsnütabir (güzel ifade), kaba, çirkin ve sakıncalı nesneleri veya kavramları, başka sözcüklerle daha uygun bir biçimde ifade etme sanatıdır. Edebiyatta ve özellikle hitabet sanatında bu söz sanatına sıklıkla başvurulur. Türkçede edebi kelâm, örtmece olarak da geçer. Batı edebiyatındaki karşılığı ise "öfemizm"dir.

Örneğin;

Ölmek yerine vefat etmek

Zenci yerine siyahi

Vasat yerine fena değil

Ayrıca bakınız

Siyaseten doğruluk

Konotasyon

https://tr.wikipedia.org/wiki/H%C3%BCsn%C3%BCtabir

*

Konotasyon

Konotasyon[1] veya konnotasyon,[2] bir sözcüğün birincil ve edebî anlamlarının yanı sıra insanda uyandırdığı duygu ve düşüncelerdir.[3] Genellikle olumsuz veya olumlu konotasyona sahip olmak şeklinde kullanılır.

Örneğin Türkçede "şişko" sözcüğü olumsuz bir konotasyona sahipken -ve bazı durumlarda hakaret kabul edilebilirken- aynı anlamdaki "kilolu" sözcüğü daha nötrdür. Benzer şekilde "tombul" sözcüğü de sevimlilik duygusu uyandırır ve daha olumlu bir konotasyona sahiptir.

Konotasyon kavramı sıklıkla denotasyon ile karşılaştırmalı olarak kullanılır.

Denotasyon bir sözcüğün birincil anlamını temsil ederken; konotasyon, bahsi geçen sözcüğün diğer karakteristikleri ile ilgili bilgi verir.

Örneğin anne sözcüğünün birincil anlamı ve denotasyonu "çocuk sahibi kadın"dır. Aynı sözcüğün konotasyonları ise "sevgi" ve "koruma" gibi kavramlardır.[3]

Etimoloji

Konotasyon sözcüğü Latince connotare (ilaveten işaretlemek) sözcüğünden gelir.[3]

Kaynakça

^ Seminer Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi, 1995. sf 110

^ Terim sorunları ve Terim Yapma Yolları Hamza Zülfikâr. Türk Dil Kurumu. 1991. sf 21

^ a b c "connotation." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.

Ayrıca bakınız

Hüsnütabir

https://tr.wikipedia.org/wiki/Konotasyon

*

Siyaseten doğruluk

Siyaseten doğruluk (İngilizce: Political correctness), farklı dil, din, kültür ve cinsiyetten kişileri incitmemek amacıyla, özenle kullanılan ifade, düşünce ve uygulamaları tanımlamak amacıyla kullanılan bir terimdir. Daha çok sıfat haliyle "siyaseten doğru" şeklinde kullanılır.

Bu terim günümüzde daha çok "farklı olanları" incitmemek için yapılan bazı uygulamaların pratik olmadığı veya özünde yanlış olduğu fikrinde olan karşıt taraflar tarafından eleştirel anlamda kullanılır hale gelmiştir.

Tarihçe

Ruth Perry tarafından bu terimin ilk kez Çin halkına dağıtılan "Mao'nun küçük kırmızı kitabı"nda geçtiği ileri sürülür.

Örnekler

Birmingham'da Noel'i de kapsayan kış festivallerinin Winterval olarak adlandırılması, Birmingham piskoposu tarafından eleştirilmiş ve "siyaseten doğru" bir çaba olarak değerlendirilmiştir.

Türkçede ABD'deki siyah ırk mensubu kişilerden "zenci" yerine "Afrikalı-Amerikalı" ya da "Karayipli-Amerikalı" deyimiyle söz edilmesi, Türkiye'de zenci-beyaz ırkçılığı sorunu yaşanmadığı ve zenci sözcüğü hakaret anlamı içermediği için, olmayan bir soruna çözüm üretmek olarak kabul edilip, bazı çevreler tarafından siyaseten doğruluk olarak tanımlanabilir.

Ayrıca bakınız

Hüsnütabir

https://tr.wikipedia.org/wiki/Siyaseten_do%C4%9Fruluk

*

TABU-ÖRTMECE (EUPHEMİSM) SÖZLER ÜZERİNE

Ahmet GÜNGÖR

...

Dünyanın değişik dillerinde ‘örtmece söz (euphemism)’ün tanımı yapılmıştır:

Prof. Dr. Doğan Aksan, ‘güzel adlandırma’, ‘iyi adlandırma’, ‘örtmece’terimleriyle tanımladığı ‘euphemism’i: «kimi varlıklardan, nesnelerden söz edildiğinde doğacak korku, ürkme, iğrenme gibi duyguların, kötü izlenim ve çağrışımların önlenmesi amacına yönelen ve dünyanın her dilinde rastlanan bir değiştirme olayı» olarak ifade eder.2

Oxford İngilizce-Türkçe Sözlükte euphemism (örtmece)’in tanımı:

«Edebî kelam, söylenmesi kaba, çirkin ya da sakıncalı görülen nesnelerin, kavramların, başka sözcüklerle daha uygun biçimde anlatılmasıdır.»3

Kırgız dilcileri ‘örtmece söz’ü şu şekilde tanımlamaktadır:

«Bir inancın neticesinde bir takım manalar taşıyan bir varlığın veya kavramın gerçek adının söylenilmesi yasaklanarak yerine başka sözcükler kullanmaya ‘örtmece’ denir.»4

C. Mamıtov ve Z. Kulumbayeva: «Söylenmesi uygun olmayan nahoş, nezaket kuralları dışındaki kaba, çirkin sözlerin yerine başka sözcükler kullanmaya ‘örtmece’ denir.»5

S. Davletov, C. Mukambayev ve S. Turusbekov ise: «Dilde herhangi bir adın (göstergenin) yerine başka bir sözcük/söz kullanmaya tabu ve örtmece denir» diye tanımlar. Her iki dilci tabu ve örtmece sözü eşdeğer olarak kabul etmiş, birini diğerinden ayıran özellikler üzerinde durmamışlardır.6

 Yine T. Akmatov, S. Ömüraliyeva tabu sözle örtmece sözü eşanlamlı (sinonim) sözcükler / sözler olarak ele alıp değerlendirmişlerdir.7

...

Örtmece Sözler (Euphemism)

Hiçbir dil sözü sınırlamaz ve kendiliğinden yasak getirmez. Dil için bütün sözler, sözcükler birdir. Hiçbir sözcüğü dışlamaz.

Tabu sözleri doğuran sebepler, dilin kendisine değil, o dili iletişim aracı olarak kullanan bireylere ve topluma dayanır.

Etnolengüistik tabuyla örtmece sözler arasında daha başka bir ilişki vardır. Yasaklamaya, inançlara dayalı tabu sözleri değiştirip yerine kullanılan örtmece sözcükler kullanıla kullanıla belli bir süreçten sonra onlar da tabu sözlere dönüşmekte, yerlerini yeni örtmece sözcüklere bırakmaktadırlar. Bu açıdan ele aldığımızda tabu, dilin sözlüğünü neologizmlerle (yeni sözcüklerle) bir başka ifadeyle eşanlamlı örtmece sözlerle, eşadlarla zenginleştiren etnolengüistik olaydır, etkendir.

Tabu ve tabuya dayalı ortaya çıkan örtmece sözler arasındaki ilişkiyi doğuran sebep-sonuç ilişkileridir. Çünkü örtmece sözleri de ortaya çıkaran tabudur. Bu nedenle tabu ve örtmece sözler birbirleriyle sıkı sıkıya bağlıdır.

Kısacası örtmece sözleri yaratan en önemli etkenlerden biri tabudur.

...

Sonuç:

Tabu-örtmece sözler kültür ve dil kaynaklı etnolengüistik kavramlardır.Örtmece söz: dilbilimin yeni terimlerinden biridir. Çünkü yasaklanmış, söylenmesi uygun olmayan sözleri, bir başka ifadeyle dilbilimsel tabuyu değiştirmek için kullanılmaktadır.

Sözün büyüsüne (gücüne) inanma sonucu doğan dilbilimsel tabunun mitolojik kahramanların totemler ve av hayvanlarının, insanların, canlıların,bulaşıcı hastalıkların isimleri ve adlandırılmalarında etkisi olmakta bunun sonucunda tamamı örtmece sözlerle kullanılmaktadır. Kısacası dilde eş anlamlı sözcüklerin artmasında, sözcüklerin çok anlamlı özelliğe kavuşmasında tabu ve örtmece sözlerin rolü büyüktür.

Başka halklarda olduğu gibi Türk halklarının yasaklamaları da ilk başta dini inançlar temelinde, korku kaynaklı olarak doğmuştur. Her bir ölüm, şanssızlık, bahtsızlık, sakatlık, hastalık, felaket ve musibetin insanlar tarafından belli yasakların çiğneme neticesinde ortaya çıktığına inanılmıştır.

...

--------------

1. Freud, S., Totem ve Tabu (Çev. K.Sahir Sel), Sosyal Yayınları, 2002, s.36; Ayrıca bk.

Örnek, Sedat Veyis, Etnoloji Sözlüğü, A.Ü. DTCF Yayınları, 2000,s.219,

 Tabu (Alm. Tabu, Fr. Tabou, İng. Taboo): Abdülkadir İnan, tabu sözcüğünün karşılığı olarak

‘tekinsiz’ sözcüğünü kullanmaktadır. Ancak bu yazıda dünya dillerinde ve uluslararası

literatürde yaygın olarak kullanılan ‘tabu’ sözcüğünü kullanacağız. (bk. Abdülkadir İnan,

Börü = Kurt Ve Yok = Hayır Kelimeleri Üzerine Makaleler ve İncelemeler, 2. Baskı, Türk

Tarih Kurumu Basımevi- Ankara, 1987, sayfa: 625

2. Euphemisme, euphemism, euphemismus (örtmece; iyi, uğurlu söz söyleme), Aksan, Doğan,

Her Yönüyle Dil III, TDK Yayınları, Ankara, 1990, s.100, (Es. Hüsnü tabir)

3. Oxford İngilizce-Türkçe Söяlük, II.cilt, Sabah Yayınları, 1990, s.572

4. Dıykanov K., Kırgız Tilinin Tablitsaları, Frunze, 1971, s.186

5.  Mamıtov, C., Kulumbayeva Z., Azırkı Kırgız tili, Frunze, 1971, s.25

6.  Davletov, S., Mukambayev C., Turusbekov S., Kırgız tilinin grammatikası, 1 bölüm,

Frunze, 1982

7. Akmatov, T., Ömüraliyeva S., Kırgız Tili, F. 1990,, s.166

http://www.turkiyatjournal.com/Makaleler

***

Ayıya "Orman Kibarı", Rüşvete de "Hediye" Dememize Sebep Olan

Örtmece Kavramı Nedir?

Arslan Ural Karabağlı (Onedio Editörü)

Dilin toplumsal yaşamda kullanımı sırasında bazı ifadelerin doğrudan kullanımı karşıki kişilerin incinmelerine yol açabilir, bu nedenle bu tür ifadelere dikkat edilmesi gerekir. Kimi toplumlarda gayet normal olarak kullanılan kelimelerin, kimi toplumlara göre tabu sayıldığı da bilinen bir gerçektir. Ancak bazı tabu kelimeler veya karşıki kişileri incitmesi olası olan ifadeleri daha hafifletmek amacıyla hemen hemen her toplumda var olan “hüsnü tabir” diye adlandırdığımız cici sözlerin kullanılması da yaygın hale gelmiştir. 

Örtmece, (hüsnü tabir) toplumsal bütünlüğün korunması, insanların meramını karşısındakine daha rahat aktarması; kriz yönetiminde insanların doğru yönlendirilmesi açısından oldukça önemlidir. 

Kelimeleri içerik bazında güzelleştirme fikri yeni bir olgu değildir ve yüzyıllardır tüm dillerde rastlanmaktadır. Bu olguya Türkçede "edebi kelam" , "güzel adlandırma", "hüsnü tabir", "güzelleme" veya "örtmece‟ denmektedir. İngilizcede "euphemism", Fransızcada "euphémisme" ve Almancada "euphemismus" olarak adlandırılan bu olgu Antik Yunanca kökenli "eupheme" (eu< "iyi, güzel" pheme>"konuşma, söz ") kelimesinden kaynaklanmaktadır.

1. Örtmecenin Özellikleri: Olumsuz Anlamlı Bir Kelimeyi Karşılama

Olumsuz anlamlı bir kelimeyi karşılamak için kullanılan örtmece tabirler; bir eksikliği gidermek, ifade tarzını hafifleterek daha olumlu bir şekilde söylenmesini sağlar.

Örnek vermek gerekirse Türkçe'de çöpçü dediğimizde çöpçülük yapan şahısların aşağılanacağını varsayarak onlara temizlik işçisi deriz. Sakat yerine engelli, şişman yerine, balık etli, fazladan birkaç kilosu var gibi tabirler de yine olumsuz anlamlı kelimeleri karşılayan örtmecelerdir.

2. Örtmecenin Özellikleri: Anlam Belirsizliği

Örtmece kelimelerin kullanılmasındaki en temel sebep, olumsuz anlam yüküne sahip kelimenin olumsuz değerini hafifletmektir. Örtmecenin bu yolla karşıladığı kelimeye kıyasla daha az tahrip gücüne sahip, durumu kontrol altında tutmaya yönelik bir yapısı mevcuttur.

Örnek verirsek, Başbakanlık ve Cumhurbaşkanlığı yapmış olan rahmetli Turgut Özal “kanunları çiğnemek” yerine “anayasayı arkadan dolaşmak” tabirini kullanmıştır. “Faiz” yerine “kâr payı” gibi daha dolambaçlı yollardan ifadelerle anlamda oluşacak belirsizlik, rahatsızlık yaratılmadan halledilmiş olacaktır.

3. Örtmecenin Özellikleri: Karşıladığı Kelimenin Anlamını İyileştirme

“Cin”, “şeytan”, ya da “domuz”, “börü” gibi varlıklardan söz edildiğinde bir ürkme, bir korku, bir iğrenme ya da o varlıkların zararına uğrayacağı kaygısı nedeniyle bu varlıklardan söz edilirken çağrışım değerleri yüksek olan kelimelerin ifade edilmesinden kaçınılır. Bu kaçınmanın neticesinde daha olumlu bir kelime ile anlatım yoluna gidilir. “Cin ” yerine “üç harfli, iyi saatte olsunlar”, “şeytan” yerine “ili, adını eller alsın, iblis”, “domuz”  yerine “koca oğlan, dağda gezen, minik”, “börü” yerine ise “kurt, uzun kuyruk” gibi kelimeler kullanılmaktadır.

Not: Anlam iyileşmesi için verilen örnekler arasında yer alan “börü” kelimesi artık neredeyse unutulmuş yerini tamamen bir örtmece tabir olan “kurt” kelimesine bırakmıştır. “Kurt” kelimesi günümüz itibari ile yeni örtmece kavramlar olan “dik kulak, gök gözlü” gibi kelimeler ile karşılanmaktadır.

4. Örtmecenin Özellikleri: Yerine Geçtiği Kelimenin Formal Karakterindeki İyileşme

Özellikle dini, ırki, bedensel ya da ruhsal hassasiyetler konusunda tutucu olan kesimler karşısında bazı konularda meramı anlatabilmek adına kelimelerin anlam yükünü başka cümlelere aktarmak yoluyla ana temayı ifade etmekte ve durumu yumuşatarak adeta bir sakinleştirici etkisi yaratmaktadır. Bunu örneklendirmek gerekirse: “sarhoş” kelimesi yerine “çakır keyif, güzel, keyifli, uçuyor, leyla” gibi tasvirlerle arka plan göz ardı edilmiş olmaktadır.

5. Toplumuzda Örtmecenin Sık Kullanıldığı İki Durum: Ölüm

“Ölüm ” tüm tabiat canlılarının olduğu gibi insanoğlunun da kaçınılmaz sonudur. Fakat insan psikolojisi mümkün olduğu kadar bu konu üzerinde durmaktan kaçınır. Mutlaka konuşulması gerekiyorsa da örtmece tabirler kullanılarak hafif bir anlatım tarzı benimsenir. 

Örtmece Kullanım Örnekleriyle Ölüm Anlatımlarımız:

• Allah rahmet eylesin
• Allah'ın davetine icabet etmek
• Allah‟la buluşmak
• Can vermek
• Canı çıkmak
• El çekmek
• Emaneti teslim etmek
• Emanetini vermek
• Gözlerini dünyaya yumak
• Gözlerini hayata yummak
• Gözünün karası gitmek
• Hakka yürümek
• Namazı kılınmak 
• Öbür dünyaya göçmek
• Ocağı sönmek 
• Ölüm Şerbeti içmek
• Rahmeti rahmana kavuşmak 
• Rahmetli olmak
• Rahmetlik olmak 
• Sonsuzluğa intikal etmek 
• Don değiştirmek 
• Dumanı tütmez 
• Buz kesmek 
• Eks (x) Olmak
• İki eli yanına gelmek
• Yensiz-yakasız gömlek giymek
• Hayatıyla ödemek 
• Kara toprağa aş olmak 
• Vadesi tamam olmak

6. Toplumuzda Örtmecenin Sık Kullanıldığı İki Durum: Hastalık

İnsanların acizlik içinde bulundukları durumlardan bir tanesi de hastalık ve hastalıklarla ilgili konulardır. Hem ruhen, hem bedenen tam bir çöküntü durumunda olan insan karşısındaki problemle başa çıkabilmek adına problemin etkilerini en aza indirmek için işe ilk olarak çevresinde oluşan o ruhi durumu kırmakla başlar. Çünkü hastalığın adını anmak sanki hastalığa daha da güç katmaktadır. Onun için hastalığın yapısına karşı yapılan çözümlemelerde ilk önce tabirlerin değişmesi gerekmektedir.

• Boronşit: öğkenli,
• Cüzzam: akarca, dönük,
• Çıban: gelincik, kara mübarek, kuş kuyruğu,
• İshal: bozguna düşmek, diyare, fikirlemek, motoru bozmak, sürgün olmak,
• Kanser: incitmebeni, yeyilmek ,
• Koma: bitkisel hayat,
• Sara hastalığı: al basma, ağrı tutmak,
• Sıtma: kızdırma, tutaklık,
• Tifo: ağrı, karayatağıl, sölek, ter,
• Verem: ince ağrı, gelincik, gözelleme, kel hastalık, kötü hastalık, kurudan, öfkence,
• Zatüre: punta, üşütme,

7. Hafif Dereceli Örtmece Kelimeler

Bu tür örtmece kelimeler kişilerin fiziki, adli, ahlaki ve mizaci özelliklerinden kaynaklanan birtakım zaaflarını doğrudan dile getirmektense daha hafif bir şekilde ifade etmek için kullanılır. Bazı örneklerle:

• Aptal: ahraz, ahraz, ak göz, alık, bön, dedem akıllı, angut, aval,avanak, budala
• Bedavacı: abanmak, açıkçı, anaforcu, asalak, avantacı, beleşci
• Cahil: ayak takımı, fos, görgüsüz, kaba, mürekkep yalamamış, mektep görmemiş
• Cimri: cebinde akrep var, eli sıkı, hasis, kısmık, kıtmır ,varyemez
• Çalmak: abartmak, ağurlamak, afırtmak, afsunlamak, aktarma, alıp kaçmak, aparmak, aşırmak, cebine indirmek, el değiştirmek (Askere gidenler bilir),hortumlamak
• Evlilik Dışı İlişki: dost tutmak, görüşmek, harama uçkur çözmek, işi pişirmek, kaçamak, kırık tutmak, mercimeği fırına vermek
• İşemek: çiçek toplamak, idrar, çişlemek, işegen, etin suyunu sıkmak, küçük abdest, çocuğu ağlatmak
• Orospu: hayat kadını, iffetsiz, kaynaşık, kınalı, koket, kucaktan kucağa gezmek, makine, ortaya düşmek, ortalık kadını, oynak kadın, önlük, seçme, sinek, sokağa düşmek, tensuz, ters ayakkabı
• Osurmak: bırakmak, bombalamak, gaz çıkarmak, koyurma, kurbağaya basmak

8. Orta Dereceli Örtmece Kelimeler

Örtmecelerin sınıflandırılmasındaki ikinci aşama olarak aldığımız orta dereceli örtmecelerin konusu insanlar tarafından algılandığında oluşabilecek tahribatları en aza indirmek için uygulanmaktadır. Algısal tahribatların en az düzeye indirilmesinin dışında bir de saygı ifadesi nedeniyle kullanılan örtmeceler vardır.

• Ayı: orman kibarı, gocaoğlan
• Azrail: alıcı, can alıcı, gökçe
• Baykuş: gılınkuş, goskoyuk, hacıkuşu, hayırlı kuş, hep büyük guş, hümmatun, hüpbükkuş, ishak, kılın, kukumav, mal kadın, muratçık, ören kuşu, uğu
• Cin: andık, arap, concolos, ecin, geçkin, gezer, ıbrık kalfa, ifrit, ismi lazım değiller, iyi saatte olsunlar, kalfa, koncalus, korkut, mekir nekir, rüküş hanım
• Domuz: adını eller alsın, adı yaman, bal yiyen, canavar, dağda gezen, gaban, gara, gara canacar, hınzır, kesegen (erkek domuz)
• Hastalık: alıcı, ağramak, ağrı, can alıcı, illetli, malûl, pençesine düşmek, rahatsız
• Kanser: eşşehgumması, incitmebeni, kötü hastalık, öldürücü, sınnan, ürkütücü, yemece
• Kefen: çadır, melez, tef, yakasız gömlek
• Şeytan: albız, adı batasıca, çör, elbiz, dizman, gözü çıkasıca, iblis, ili
• Tabut: ağaç at, cansız at, imamın kayığı, salaca
• Verem: ince hastalık, ince illeti, ince maraz, ileze, issice, kel hastalık, kötü hastalık, kurudan, öfken, öpke avruu, örken, sücce
• Yılan: adını eller alsın, akarca, ala gevur, ala gücük, babaköş, boz yürük, bozüyrük, çavgın, çapar, emecen, eram, evren, gabaköz, genevirala, ılan, kabran (kör yılan), kaygan, kıvrık

9. Yüksek Dereceli Örtmece Kelimeler

İnsanlığın ortak paydaları arasında yer alan yüksek dereceli örtmeceler Tabu gibi işlem görmektedir. Terbiyeli olmak kaygısının önemli olduğu bu tip örtmeceler kelime hazinesi içinde kemikleşmiştir. Bu örtmece türünü dillendirmek kişisel açıdan son derece sakıncalıdır. Toplumsal olarak insanların en büyük reaksiyon gösterdikleri konular arasında cinsellik  ve batıl inançlar gibi konular önde gelmektedir. 

Aybaşı (kadın hastalığı): aklık, akıntı, beli açılmak, dem, hayız, kerif, kirli, regl, üst, üstü gelmek, üstü gizli

Kadın organı: aşa, bilik, börek, fıncık, kâse, kıl evi

Meni: akmık, atak, bel, döl, gül, sperma

Piç: alakırık, besmelesiz, aravirdi, bulduk, babası beli olmayan, çalık

Erkek Organı: çubuk, çük, kamış oğlan, penis

10. Örtmecelerin Yapısal Özellikleri: Basit Kelimeler

Basit kelimeler kök halinde bulunan kelimelerdir. Örtmece kelimeler içerisinde bulunan ve pramitin en alt kısmını oluşturan basit kelimeler sayısal olarak Türkiye Türkçesinde çok sayıda bulunmaktadır.

• Akrep: ferik,
• Aptal: angut, aval, bön, saf, ibiş,
• Asık suratlı: ekşi, abus,
• Baykuş: ishak, uğu,
• Cimri: pinti, hasis, bahil,
• Cinsel gücü olmayan erkek: hadım, kusur, kısır
• Eşcinsel: top,  gay
• İftira: kara, leke
• Parasız: fakir, hazan, cant, tığ
• Rüşvet: hediye, ikram, ceza
• Tuvalet: lavabo, kenef, kabin, wc,

11. Türemiş Kelimeler

Türkçemizde en sık rastladığımız örtmece grubudur

• Alkol, uyuşturucu, sigara kullanıcısı: bağımlı, kullanıcı, otçu, meddeci,
• Akrep: kuyruklu, terkili
• Beceriksiz: dirayetsiz, kabiliyetsiz, uyuşuk
• Borç: veresiye, açılmak
• Boşanmak: ayrılmak, kurtulmak
• Dedikoducu: çakıştırıcı, fitneci, guyruhlu
• Deprem: sallantı, tehlike, zelzele
• Felç: inme, alınmış, tutulmak
• İshal: fikirlemek, güveleme, iyindirik
• Kendini beğenmiş kimse: görmedik, çalımlı, kibirli, övüngeç
• Korkak: ökçesiz, ödsüz, abansız, yüreksiz
• Kusmak: çıkarmak, böhürmek, öğmek
• Sinir/sinirlenmek: babalanmak, celallenmek, öfkelenmek, patlamak
• Tembel: kamaşık, cesaretsiz, mıymıntı
• Yalan: dalavere, düzmece, hozancı, uydurma, tandırlama,

12. Birleşik Kelimeler

Bu tür ifadeler daha çok kendisini kalıplaşmış ifadeler içerisinde göstermektedir.

• Akrep: adını el alsın, altı boğumlu, sarıoğlan,
• Aptal: dedem akıllı, tankuĢu, Bilgisiz- cahil: mektep görmemiş, ayak takımı, mürekkep yalamamış,
• Borç /borçlanmak: deftere yazmak, tahtaya yazmak,
• Boğmaca: büyük öksürük, uzun öksürük,
• Boşanmak: köprüleri atmak, mahkemede soluklanmak, yolları ayırmak,
• Cinsel gücü olamayan(erkek): kuşu kalkmaz, kuşu ötmez, yaş yetmiş iş bitmiş
• Dedikoducu: ayaklı gazete çanta taşımak, indir kaldır, laf taşıyan
• Deli: adli dengesini olmamak, akıl hastası, aklını yemiş, kafası bozuk
• Evlenmemiş kişi: evde kalmış, kısmeti kapanmış, kız oğlan kız
• Evlenmek: baş göz olmak, dünya evine girmek, yuva kurmak,
• Fakir: eli koynunda, omuzu soğuk
• Genel ev: bed deresi(Ankara), fuhuş yeri, osmanın yeri(Kırşehir)
• Hamile: ağır ayaklı, çocuk beklemek, gebe kalmak, gargın, karnı şişmek, karnı burnunda, iki canlı
• Pezevenk: ara bulucu, muhabbet tellalı
• Rüşvet: çorba parası, haksız kazanç, kara para para dökmek,
• Yarasa: akşamcı kuşu, gece kuşu, karanlık kuşu, kayış kanat, uçan memeli
• Yaşlılar yurdu: bakımevi, huzur evi

13. Son Söz

Örtmece tabirler, bir toplumun kültürel genetik yapısı hakkında önemli bilgiler vermektedir. Toplumların değer yargılarının ortaya konması bakımından son derece önemli olan örtmece kelimeler bir kültürün aynası gibidir. 

Sadece örtmece kelimeler ele alınarak bile toplumların geçmişte yaşadıkları olayların analizleri yapılabilmektedir. Örtmece kelimeler aynı toplumun hoşgörü, nezaket, ahlak, savaş, batıl inançları, dini anlayışları ve korkuları gibi konulardaki tutumu hakkında kılavuzluk edebilecek ölçüde önemli bilgiler sunar. Bugün iyi/kötü olarak algıladığınız birçok toplumsal tepkinin yansıyış biçimlerine baktığınızda örtmecelerin varlığını görmek mümkündür.

Kaynak: 

Türkiye Türkçesinde Örtmece ve Tabu Kelimeler - Cengiz Çelik

http://www.kafkas.edu.tr/dosyalar/sobedergi/file/02%20%288%29.pdf